İhtilal, darbe, ayaklanma! 6. Cumhuriyeti ırkçı sağ kurabilir

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Avrupa Parlamentosu (AP) seçimlerinde aşırı sağın açık ara farkla birinci olmasının ardından Ulusal Meclis'i feshederek erken seçime gidileceğini açıkladı. Avrupa genelindeki göçmen krizini daha yoğun yaşayan Fransa'da bu kez ibre aşırı sağdan yana. Fransa'da siyasi analistler 2022'deki seçimde Macron'un parlamento çoğunluğunu kaybetmesinin ardından "Altıncı cumhuriyete mi geçiliyor" yorumları yapmıştı. Macron'un aldığı riskli seçim kararı bu tartışmaları yeniden gündeme getirdi. Marine le Pen'in liderliğindeki aşırı sağ cephenin Fransa'da iktidara gelmesi durumunda 1792'den bu yana numaralandırılan cumhuriyet rejimlerine yenisinin ekleneceğine kesin gözüyle bakılıyor. Fransa'da ihtilalle başlayan cumhuriyet rejimleri beş dönem altında değerlendiriliyor. Bugünkü dönem ise "Beşinci Cumhuriyet" olarak adlandırılıyor.

İHTİLALDEN NAPOLYON'A

Fransa'da "Birinci Cumhuriyet" 1792-1804 yılları arasında uygulanan cumhuriyet rejimi olarak kabul ediliyor. 26 Ağustos 1789'da ilan edilen İnsan Hakları Bildirisi kralın yetkilerini sınırlandırmış, ülkede yönetim meşruti monarşi haline gelmişti. 1792'de ise Prusya ve Avusturya'nın savaş ilanı Fransa'da dengeleri bütünüyle değiştirdi. Kral 16. Louis'nin ülkesinin iki büyük düşmanıyla ilişki kurduğu ortaya çıkınca hanedan büyük bir gürültüyle devrildi. 16. Louis ve Kraliçe Marie Antoinette giyotinin yolunu tutarken 21 Eylül 1792'de cumhuriyet ilan edildi. Fransa'nın bugünkü üç renkli bayrağı, "La Marseillaise" adlı ulusal marşı Birinci Cumhuriyet'in eseridir. Ancak cumhuriyetçilerin iç kavgaları, Fransa tarihine "terör dönemi" olarak geçen kanlı bir sayfa açtı. 1804 yılında cumhuriyet rejimi yerini kendisini "imparator" ilan eden Napolyon Bonapart'ın koyu diktatörlüğüne bıraktı.

BARİKATTAN ÇIKAN REJİM

Bonapart'ın 1814'te devrilmesinin ardından yeniden kurulan krallık rejimi 1848'e kadar devam etti. Ancak bu kez de ülkede yeni bir devrimci dalga başladı. Paris sokaklarında barikatlar kuran cumhuriyetçiler 1848'de istediklerini aldılar. 1852'ye kadar devam eden rejim "İkinci Cumhuriyet" olarak adlandırıldı. Cumhurbaşkanı olan Louis Napolyon Bonapart 1852'de kendisini "imparator" ilan edince cumhuriyet sona erdi.

EN UZUN CUMHURİYET

Üçüncü Cumhuriyet Fransa'da 1870-1940 yılları arasındaki dönemi kapsıyor. Almanya'yla savaş devam ederken yürürlüğe konan anayasa ülkeye geniş demokratik haklar getirmişti. Laiklik, örgütlenme özgürlüğü, eğitim ve sağlık alanlarında sosyal reformlar bu dönemde başladı. Ancak 1914'te başlayan Birinci Dünya Savaşı reformları geriletti. Ülke 1940'ta Alman işgaline girince Üçüncü Cumhuriyet son buldu.

GENERAL DE GAULLE İKTİDARDA

İkinci Dünya Savaşı'nın sonu Fransa'da yeni bir cumhuriyetin kapısını araladı. Alman işgalinin ardından yeni bir anayasa hazırlayan ülkede 1946'da "Dördüncü Cumhuriyet" rejimi oluştu. İşgale karşı direnen güçlerin lideri General Charles De Gaulle ülkenin yeni başbakanı seçildi. Ancak 13 Mayıs 1958’de Fransa'nın sömürgesi Cezayir’de başlayan isyan Dördüncü Cumhuriyet'in sonunu getirdi. 1 Haziran 1958’de ise meclis De Gaulle’ü yeniden hükümet başkanı yaptı. Fransa'da yeni anayasa 28 Eylül 1958’de yurttaşların yüzde 80’inin oyuyla kabul edildi. Böylece Fransa'da bir "yarı başkanlık" olan ve bugün de devam eden "Beşinci Cumhuriyet" başlamış oldu.

ertan.altan@haberglobal.com.tr  

Kaynak: Web Özel