Avrupa'nın durağı Efes, felsefenin kentine büyük ilgi

Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın geçtiğimiz yıldan bu yana büyük yatırım yaptığı Milet ve Efes antik kentleri özellikle yabancı turistler için önemli bir kültür turizmi noktasına dönüşmüş durumdalar. 1 milyar liralık bütçe ayrılan Efes kenti artık Avrupa çapında üne kavuşmuş durumda. Antik kent yanı başındaki Milet yerleşimi gibi tarihte önemli bir başka konuma da sahip. Batı Anadolu'daki iki büyük felsefe merkezinden ilki Milet kabul edilirken diğer ekol ise Efes Okulu ve bu okulun kurucusu olan ünlü 'Efesli Heraklitos'.

AYNI NEHİRDE İKİ KEZ YIKANILMAZ

Efes'in yerlisi olan ve Batı Anadolu'da yenilikçi düşünceleri ifade etmek için kullanılan 'İyonya Aydınlanması'nın son temsilcisi kabul edilen Heraklitos düşünce tarihine özellikle iki önemli aforizmasıyla damga vurmuş bir isim: “Değişmeyen tek şey değişimdir”, “Aynı nehirde iki kez yıkanamazsınız. Çünkü nehir aynı nehir değildir ve siz aynı siz değilsinizdir”.

ASİ DÜŞÜNÜR

Yaşamdaki her olayın bir başka olayın yıkımının ardından oluştuğunu ve yeni olayların da yok olmaya mahkum olduğu düşüncesini ileri sürerek düşünce tarihinde ilk kez dinamik bir sistem oluşturan Heraklitos kentin yönetimi kendisine önerildiğinde “Zenginliğiniz eksik olmasın Efesliler. Böylece alçaklığınız belli olur” diyerek döneminde hem toplumuna ve değerlerine hem de diğer düşünürlere karşı isyankar bir tutum takınmıştır.

ZITLIKLARIN SAVAŞI

İnsanın var oluşunu ve ruhunu ilk kez sistematik olarak ele alan Heraklitos hayatı boyunca yalnızca 'Doğa Üzerine' adlı bir eser yazmış ve eserini kentteki Artemis Tapınağı'na “adak olarak” koymuştur. Efesli Heraklitos'a göre evren karşıt olanların savaşı ile birlikte 'harmoni' temelinde bir uyum içinde var olur. Bu ana fikirden yola çıkan düşünür insanların tüm düşüncelerinin, vardıkları sonuçların ve toplumsal değerlerin sabit değil kişiden kişiye değişen göreli gerçekler olduğunu ileri sürer. İnsan yaşamının sürekli aktığı ve değiştiğini ileri süren düşünüre göre değişmeyen tek gerçek değişimin kendisidir.

BİLGELİĞİN ÖNEMİ

Evrenin ve insanın temelinde 'ateş' olduğunu ileri süren Heraklitos'a göre en büyük erdem ise bilgeliktir. “Bilgelik her şeyi yöneten düşünceyi bilmekten geçer” ifadesini dile getiren Heraklitos “bilen ve ölçülü olan insanı” ahlaklı insan olarak kabul eder.

TÜM DÜŞÜNÜRLERİ ETKİLEDİ

Miletli düşünürlerin aksine insanı bir “madde” olarak değil “enerji dolu bir güç” olarak gören Heraklitos'un düşünce tarihi üzerindeki etkisi Batı Anadolu'daki tüm filozoflardan çok daha büyük olmuştur. Stoacı filozofların en bilinenlerinden Roma İmparatoru Marcus Aurelius, en büyük sofist düşünürler arasında bulunan Protagoras, Yunan ve Batı felsefesinin kurucusu kabul edilen Sokrates, felsefenin en büyük isimleri arasında bulunan Eflatun, modern felsefenin mimarı kabul edilen Georg W. F. Hegel, varoluşçu geleneğin en büyük isimlerinden Friedrich Nietzsche, analitik psikolojinin kurucusu Carl Jung ve analitik felsefenin büyük isimlerinden Bertrand Russell gibi çok sayıda düşünür Heraklitos'un fikirlerinden derin şekilde etkilenenler arasında yer almaktalar.

emre.ozturk@haberglobal.com.tr

Kaynak: Web Özel