Türkiye, Yunanistan ve İtalya'nın kabusu oldu! Nedir bu jet akıntısı?

Ciğerlerimizi dağlayan orman yangınlarının neden ve nasıl çıktığı, yangınların kontrol altına alınma sürecinin neden bu kadar zorlu geçtiği felaketin başladığı ilk günden itibaren tartışılan konular. Farklı iddialar ve yorumlamalar gündemde kendisine yer bulurken Avrupa'nın güneydoğusunu etkisi altına alan aşırı sıcaklar da mücadeleyi oldukça zor kılan faktörlerden biri.

Bu aşırı sıcakların sebebi ise jet akıntısı ya da “jet stream” denilen rüzgar alanı. Mevsim elbette Avrupa'nın güneydoğusunda; yani İtalya'nın güneyi, Yunanistan'ın güneyi ve Türkiye'nin güneybatısında, sıcak geçiyor ancak bir süredir etkili olan ve etkisini sürdürmeye de tahminlere göre ay ortasına kadar devam edecek olan jet akıntısı bir sapma yaratıyor.

JET AKINTISI NEDİR?

Öncelikle Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nün Meteoroloji Sözlüğü'ne bir bakalım. Meteoroloji Sözlüğü'nde jet akıntısı için “Kuzey ve Güney Yarımkürelerde, subtropikal bölgeler ile orta enlemlerin yüksek troposfer seviyesi içinde esen, göreceli olarak dar şerit halindeki kuvvetli rüzgar alanı” ifadesi yer alıyor.

Troposfer ise atmosferin yere temas eden en alt katı. Yüksekliği en yüksek noktada 18 kilometre, en alçak noktada ise 6 kilometre olan bu hat, güçlü yatay ve dikey hava hareketlerine de sahne oluyor.

Meteoroloji jet akıntısı tanımında “Esme, yarı sürekli bir biçimde batıdan doğuya tüm küreyi kapsar. Jet akıntısının en önemli özelliği, kutuplardan ekvatora veya ekvatordan kutuplara esmesi durumunda hava sıcaklığı değişimine neden olmasıdır” ifadeleriyle devam ediyor.

Avrupa Orta Vadeli Hava Tahminleri Merkezi'nin (ECMWF) gözler önüne serdiği haritada jet akıntısının yönü ve yarattığı sapma açık bir şekilde görülüyor. Jet akıntısının sınırında, çarpıcı bir şekilde orman yangınlarının etkili olduğu bölgede, mevsim normallerinin yaklaşık 10 derece üzerinde değerler görülüyor.

Uzmanlar, bu sıcak hava dalgasının orman yangınlarını körükleyecek kurak rüzgarlara neden olmasının yanında yangınların yaşanmadığı dönemde ise insan sağlığını etkileyecek noktalara ulaşmasından çekiniyor.

SÖZ KONUSU 'YANMIŞ ALAN' OLUNCA...

Aynı zamanda Avrupa Orman Yangınları Bilgi Sistemi (EFFIS) de bu dalganın yarattığı etkiyi gözler önüne sermekte. Türkiye için çarpıcı bir veri ortaya çıkarken 2008-2020 arası ortalamanın alınmasıyla ülkemizde yangın beklentisi 129 yangın olarak görülüyor. 2021'de ise bu sayı şimdiden 146'ya ulaştı. Ancak “yanmış alan” söz konusu olunca fark, yangın sayısından çok daha çarpıcı.

Harita, yangın döneminde Avrupa'da çıkan irili ufaklı tüm orman yangınlarını gösteriyor. Yoğunluğun yaşandığı bölgelerin jet akıntısı dışında kalan bölgeler olması dikkat çekiyor. (Harita: Copernicus) 

EFFIS'in sürekli güncellenen online raporuna göre Türkiye'de 2008-2020 yılları arasında yıllık ortalama 38 bin 780 hektarlık alan yandı. Bu yıl ise bu sayı 151 bin 638. Bu jet akıntısının etkisine dikkat çekerken müdahale noktasında yaşanılan sıkıntıyı da gözler önüne seriyor.

İtalya'da ortalama 40 bin 781 hektarken son günlerde etkisini gösteren yangınlar nedeniyle bu alan şimdiden 81 bin 553 hektara ulaştı. Yunanistan'da ise gücünü giderek artıran yangınlar, 16 bin 265 hektarlık alanı kül etti. Komşu, Türkiye ve İtalya'ya nazaran 21 bin 207 olan yıllık ortalamasının altında. Ancak Yunanistan'da şu veri dikkat çekiyor:

Ortalamaya göre 4 Ağustos tarihinde 8 bin 104 olarak hesaplanan yanmış alan, 2021'in 4 Ağustos'ta ise 16 bin 265 seviyesinde.

ISI KUBBESİ KAVRAMI

Bu korkunç tabloda jet akıntısının payını ise “ısı kubbesi” kavramı anlatıyor. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ısı kubbesini tetikleyen olayı, “Kış boyunca tropikal Pasifik Okyanusu’nda batıdan doğuya okyanus sıcaklıklarında güçlü bir değişiklik olduğu tespit edildi” şeklinde anlatıyor.

Isı kubbesi şöyle oluşuyor: Isınan hava yükselmeye çalışırken yüksek basınç onu aşağıda tutuyor ve böylece hava daha sıcak hale geliyor. Bu alanda sıcak hava bir kubbe gibi etkili oluyor. Isı kubbeleri iklim değişikliğinin önemli sonuçlarından biri olarak gösterilmekte.

 

 

 

 

 

View this post on Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A post shared by Scott Duncan (@scottduncanwx)

Isı kubbesinin ve jet akıntısının etkisine en çarpıcı örneklerden biri Yunanistan'da yaşandı.

Selanik'e bağlı Langaza'da 3 Ağustos'ta kaydedilen 47.1 derecelik sıcaklık (Yunanistan'ın ağustos rekoru 1958'de 47.2 derece ile Trikala'da kayıtlara geçmişti) çok uzun yıllardır Kıta Avrupası'nda tespit edilen en yüksek sıcaklıklardan biri oldu.

metin.aktasoglu@haberglobal.com.tr

KAYNAKLAR: ECMWF, wxcharts.com, EFFIS, Yahoo, Net Weather, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Scott Duncan

Kaynak: Web Özel