Hırsız Avrupalılar Ege'yi yağmaladı

Yunanistan'dan Anadolu'ya, Afrika'dan Çin'e kadar pek çok yerdeki arkeolojik kalıntılar Avrupalılar tarafından yüzyıllar boyunca çeşitli yollarla kaçırılarak müzelere ve özel koleksiyonlara satıldı. Bu eserlerin sergilendiği British Museum'daki bir hırsızlık skandalı kaçırılan eserlerin iadesini yeniden gündeme getirdi. 2 bin eserin çalındığı skandalın ortaya çıkmasının ardından  Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Anadolu'dan kaçırılan eserlerin durumu hakkında bilgi almak için müzeye mektup gönderdi ve eserlerin iadesi talebinde bulundu.

ARKEOLOGLAR GEMİLERLE KAÇIRDILAR

British Museum'daki hırsızlık skandalı, kamuoyunun gündemine bu eserlerin nasıl kaçırıldığı sorusunu da getirdi. Pek çoğu Ege bölgesinden olmak üzere Anadolu'daki arkeolojik alanlar; İngiliz, Fransız ve Alman arkeologlar tarafından yağmalanmıştı. Özellikle Osmanlı'nın son döneminde Avrupa sosyetesi için Anadolu'dan getirilen arkeolojik kalıntılarla koleksiyon oluşturmak moda haline gelmişti.

EN ÜNLÜSÜ ARKEOLOG CHARLES NEWTON

Bu kaçakçılardan en ünlüsü ise İngiliz arkeolog Charles Newton. Newton'ın Muğla'dan çaldığı Knidos Aslanı bugün hırsızlık skandalıyla çalkalanan British Museum'da sergileniyor. Müzenin müdürlüğünü de yapan Newton, 1858 yılında Datça yakınlarındaki antik Knidos kentinde kazı yapıyordu. Dönemin arkeolojik kazıları Osmanlı hükümetinin özel izniyle gerçekleştiriliyordu. Anlaşma doğrultusunda bazı eserlerin yurt dışına çıkarılmasına da izin veriliyordu.

15 TONLUK KNİDOS ASLANI'NI GÖTÜRDÜLER

Ege'deki kazılarda ortaya çıkarılan tonlarca ağırlıktaki eserlerin nasıl olup da götürüldüğü merak edilirken Osmanlı yönetimlerinin arkeologlara verdiği izinler de halen tartışma konusu. Batı Anadolu'daki kültür yağmasının kilit isimlerinden biri olan Newton işte bu tartışmalı izinle Halikarnassos’taki Afrodit heykelini bulmak amacıyla Bodrum'da kazı yapıyordu. Newton günlüğünde yazdığına göre, bir tesadüf eseri Knidos Aslanı'nı bulmuştu. Makara ve vinçle üç günde yerinden çıkartılan 15 tonluk heykel, kıyıda bekleyen İngiliz gemisine yüklenerek götürülmüş, İngiliz gazeteleri günler sonra heykelin açık artırmada satıldığı haberini vermişti.

“İLKEL TOPRAKLARDAN ALDIM, GURURLUYUM!”

Günlüğüne “Bu harikulade aslan heykelini, bu ilkel topraklardan alıp, uygarlığın ve insanlık mirasının koruyucusu, saygıdeğer İngiltere Kraliçesi'nin topraklarına götürmenin gururunu yaşadım” diye yazan Newton, 'Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olan Bodrum'daki Halikarnas Mozolesi'ni, Didim'deki Apollon Tapınağı'dan çıkarılan heykelleri, ‘Demeter Kutsal Alanı’, ‘Musalar Kutsal Alanı’, Nekropol Alanı, 'Odeon' ve ‘Küçük Tiyatro’da çıkardığı pek çok eseri “ilkel” diye nitelediği topraklardan kopararak İngiltere'ye götürdü.

ASAR-I ATİKA'DAN ÖNCE DE ÇALMAK SERBEST DEĞİLDİ

Türkiye'de Arkeoloji Müzesi'nin temellerini atan Osman Hamdi Bey'in hazırladığı Asar-ı Atika Nizamnamesi ile Osmanlı ülkesindeki kazılardan çıkarılan kalıntıların sahibinin kimler olacağı düzenlenmişti. Bazı özel izinler dışında Osmanlı topraklarından çıkarılan eserlerin gelişi güzel bir şekilde götürülmesi mümkün değildi. Ancak Osman Hamdi Bey'in nizamnameye son şeklini verdiği 1906 yılına kadar “özel izin” büyük ölçüde suiistimal edilmişti. “Özel izin” konusu götürülen eserlerin iadesi konusunda bugün de engel teşkil ediyor.  

'BRITISH MUSEUM 'ÖZEL İZİN' BELGESİ GÖSTEREMEDİ

British Museum'dan Halikarnas Mozolesi'nin geri alınması için başlatılan hukuk mücadelesine öncülük eden isimlerden avukat Remzi Kazmaz, “Charles Newton'ın özel fermanlarla eserleri götürdüğü” iddiası ile ilgili haberglobal.com.tr'ye değerlendirmelerde bulundu. British Museum yetkilileriyle yaptıkları görüşmelerde kendilerine herhangi bir özel izin belgesi gösterilemediğini belirten Kazmaz, devlet arşivlerinde de böyle bir belgeye rastlanmadığını söyledi.

EN SONUNDA 'İNSANLIK MİRASI' DEDİLER

Avukat Remzi Kazmaz “Bu konuda hem British Museum yetkileri de hem de dönemin İngiltere Büyükelçisi ile görüşmeler yaptık. Görüşmelerimizde bu eserlerin hangi fermana dayandırılarak götürüldüğünü sorduk. Bize belge gösteremediler. Sonra da bu eserlerin bir insanlık mirası olduğunu, kendilerinin de insanlık mirasına sahip çıkmak için eserleri aldıklarını söylediler. Bu insanlık mirasını şimdi orada birkaç pound karşılığı sergiliyorlar. Girişimlerimiz sonucunda bize bu eserlerin alçı kopyalarını vermeyi teklif ettiler, elbette kabul etmedik” dedi.

 ertan.altan@haberglobal.com.tr 

Kaynak: Web Özel