Gerçekten 'şampiyon olmasan da' olur mu? Kupa hasreti ne değiştirir?

Beşiktaş, 2021'i üç kupayla noktalayarak Türkiye'de profesyonel liglerin kurulduğu 1959'dan bu yana üç büyük kupada 35. kez zafere ulaştı ve ezeli rakibi Fenerbahçe'yi bu alanda geçmiş oldu. Fenerbahçe, 25 Ağustos 2014'te Süper Kupa'da zafere ulaşarak son kez Türkiye'nin üç büyük kupasından birini müzesine götürürken o tarihten bu yana Galatasaray dokuz, Beşiktaş beş, Trabzonspor, Akhisarspor ve Konyaspor ise ikişer kez kupa kaldırdı.

Peki bunlar taraftarlık için ne ifade ediyor? Uzun vadede kırılmalar nasıl yaşanıyor?

“İki devreli bir oyun: Türkiye'de profesyonel futbolun oluşumu, 1946-1963” başlıklı bir doktora tezi bulunan ve Türkiye'de sporun tarihi üzerine çalışmalarıyla tanınan Sevecen Tunç ile “Futbol taraftarlarının sosyal kimlikleri, takım sadakati ve spor tüketimi davranış niyeti ilişkisi” başlıklı doktora tezinin yazarı Arş. Gör. Dr. Sercan Kural yanıtladı.

1973 YILINDAN BİR ANKET...

Öncelikle bu soruları aklımıza getiren durumun geçmişte yapılmış bir ankete dayandığını ifade etmek gerek. Milliyet Gazetesi'nin 1973 yılında yurt genelinde yaptığı “il il taraftar oranları” anketinde çarpıcı bir durum ortaya çıkmış. O dönem mevcut 67 ilin tamamında Üç Büyükler arasında en çok desteklenen kulüp Fenerbahçe. Oranlar 67 ilin 62'sinde yüzde 50 ve üzeri seviyesinde Fenerbahçe lehine... Beşiktaş ikinci sırada gelirken Galatasaray ise son sırada yer almakta.

O dönemde yaşayan ya da o döneme dair çalışmalar yapmış kişiler Fenerbahçe'nin o yıllarda daha fazla taraftarı olduğunu ifade ediyor. Galatasaray'ın toplam kupa sayısında rakiplerini geride bırakmasıyla tablonun dengelendiği aşikar. UEFA Kupası ve UEFA Süper Kupası zaferiyle de 1990'lar ve 2000'ler jenerasyonlarında Galatasaray'ın bir adım öne geçtiği söylenebilir.

Gelecekte böyle bir kırılmaya ne sebep olabilir? Taraftar sayısını belirlemede başarı tek etken olmasa gerek... “Başarı taraftarlar ve kulüpler için bir arzu nesnesi” diyen Tunç, buna rağmen yakın tarihe kadar taraftar sayısında etkili olan başarının yanına artık profesyonelleşmenin de eklendiğini ifade ediyor.

Kural ise “Üç Büyükler'in hepsi tarihlerinde uzun kupasız dönemler yaşadı. Mutlaka özellikle yeni taraftar edinmekte bu dönemlerin etkisi olur” diyor.

Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere Beşiktaş 60'ların ortasından neredeyse 80'lerin sonuna kadar,  Galatasaray 70'lerden 80'lere kadar kuraklık dönemi geçirmiş. Fenerbahçe ise günümüzdekine benzer bir durumu 90'lardan 2000'lere kadar yaşamış. Aynı zamanda dominasyonların da görüldüğü tabloda Trabzonspor'un 70'lere vurduğu damga kadar Galatasaray'ın 2010-2020 arasında 1990'lardan daha dominant olduğu da dikkat çekiyor.👇 

Konu futbol ve taraftarlığın böylesi bir boyutu olunca muhakkak başka dinamikler de devreye giriyor. İstanbul odaklılık bunlardan bir tanesi. Sevecen Tunç, İstanbul odaklılıkla profesyonelleşmenin Üç Büyükler'e yaradığını vurgularken “Dünyanın hiçbir yerinde ikinci takım hadisesi yoktur, sadece Türkiye'de var. Belki hemşehricilik olmasa ikinci takımların da esamesi okunmayacak” ifadelerini kullanıyor.

Bunun tam tersi gibi duran ancak oldukça ilişkili bir mesele de “Hemşehrim memleket nire?” meselesi. “İstanbulluyum” diyene inanılmazken tam tersine “Tavşanlı Linyitspor taraftarıyım” diyene de “asıl takımı” soruluyor...

TRABZON ÖRNEĞİ!

Trabzonspor bu noktada özel bir örnek. Aynı zamanda Trabzonspor'da yakın zaman önce Kurumsal İletişim Direktörü olarak göreve başlayan Sevecen Tunç, Türkiye'de bir kulübün tarihi hakkında yazılmış en özel çalışmalardan biri olan “Trabzon'da Futbolun Toplumsal Tarihi: Mektepliler, Münevverler, Meraklılar” adlı kitabın da yazarı.

Bu noktada kendisinin tespitleri önemli. Türkiye'de futbolun ilk 70 yılında neredeyse İstanbul dışında hiçbir şehrin ciddi şekilde göz önünde olmadığını vurgulayan Tunç, 50'lerde ve 60'larda bile Anadolu takımlarının basının İstanbul odaklı duruşundan şikayetçi olduğunu belirtiyor.

Takım tutmanın dünyadaki pek çok ülkedeki gibi bir miras niteliği taşıdığını da vurgulayan Tunç, yeni başarıların yeni taraftar çekmede etkili olacağının açık olduğunu belirtirken sosyal medya çağında farklı bir dil, farklı bir anlatı kurmanın da taraftar kazanmada önemli olduğunu ifade ediyor:

“Başka bir futbol ikliminde farklı bir dil arayışındayız. Tutulur, tutulmaz... Olayı -en azından kendi açımdan- takım taraftarlığı değil futbol tutkusu, futbol taraftarlığı düzlemine çekme çabasındayım.”

Trabzonspor, takımın Ocak 2022'de attığı golleri Oktay Rifat şiiriyle paylaşmıştı. 👇 

Heyecanında da beraberiz, hüznünde de. Coşkusunda, sevincinde... Birlikte yaşanan tüm o duyguların kıymetini biliyoruz.

Bu ayın şiir gibi gollerini, Trabzon doğumlu şair Oktay Rifat’ın “Son Söz” şiiriyle anımsıyoruz. #ŞiirGibi #OktayRifat pic.twitter.com/eJaBQ9tHsm

— Trabzonspor (@Trabzonspor) January 31, 2022

ALTERNATİF BİR DİL...

Bu sezon şampiyonluğa çok yakın olan Trabzonspor, alternatif bir dil de oluşturarak başarıyı farklı etkenlerle desteklemek istiyor. Kulüp ilk yıllarında kupalara ambargo koyarak Trabzon'daki futbol tutkunu kitleyi konsolide etmeyi başarıp yeni taraftarlar da kazanmıştı.

TFF Başkanı Nihat Özdemir açıkladı: Maç yayını ihalesi için 8 şirket dosya aldıSpor

Tüm bunların yanında Kural, bir değişiklik olacaksa da bunun uzun vadede mali yapıların değişmesiyle olacağını söylüyor ve ekliyor:

“Kupadan uzak süreler uzadığında taraftarlar daha az lisanslı ürün satın alırlar, daha az kişi maç yayıncılarına abone olur, tribünlere daha az taraftar gider... Uzun vadede bu bir değişime sebebiyet verebilir.”

Lakin Türkiye'de büyük değişiklikler olacağını söylemek çok iddialı olur. Peki “Sen şampiyon olmasan da...” fazla mı romantik bir söylem? Sevecen Tunç'un yanıtıyla noktalayalım:

“Zaten futbol taraftarlığının kendisi koşulsuz bir sevgiyle ilgili olduğu için baştan sona romantik.”

[email protected] 

Kaynak: Web Özel