Ayasofya kaç deprem gördü? Bunlardan nasıl çıktı?

Türkiye Kahramanmaraş depremlerinde vefat eden on binlerce insanın yasını tutuyor. Devlet ve millet tüm gücü ile bölgedeki yaraları sarmaya çalışıyor. Çocuklar kumbaralarındaki bozuk paraları veriyor, büyük şirketler konteyner kentler inşa etmek için kolları sıvıyor. Deprem bölgesinin pek çok ihtiyacı var. Herkes bu ihtiyaçları bir şekilde kapatabilmenin derdinde. Resmi rakamlara göre 130 bini aşkın insan afet bölgesi olarak ilan edilen 11 ili terk etti.  

Depremde Gaziantep Kalesi, Habibi Neccar Camii, Kurtuluş Caddesi, Antakya Meclis Binası gibi pek çok tarihi yapı hasar gördü. Bazıları ise tamamen yıkıldı. Özellikle Antakya’da bir tarih kayboldu. Enkaz kaldırma çalışmaları sırasında bu yapılar için de farklı çalışmalar uygulanacak. Bin 800 yıllık köprülerin ayakta kaldığı ancak 2-3 yıllık yapıların çöktüğü bu deprem çok büyük bir ders oldu.

İstanbul’da dünyada deprem beklenen büyük kentlerden biri. İmparatorluklara başkentlik yapmış bu kadim kentte farklı raporlara göre yaklaşık 90 bin binanın risk altında olduğu tahmin ediliyor. Peki ya kente kimliğini veren tarihi eserler? Örneğin yüzlerce yıldır ayakta kalan Ayasofya depremlere nasıl göğüs gerdi?

'7 ŞİDDETİNDE BİR DEPREME...'

Atina Teknik, Princeton ve Boğaziçi Üniversiteleri 2010 yılında Ayasofya’nın statik değerlendirmesi ve yapı malzemeleri üzerine bir çalışma yürüttü.

Atina Teknik Üniversitesi adına Ayasofya'da çalışan Prof. Dr. Antonia Moropolou, tarihi eserin inşasında kullanılan harcın deprem sırasında ortaya çıkan enerjiyi emerek hasarı önlediğini belirterek, ''1999 depreminden önce, bu kompozisyon ve yapısal özellikteki bir anıtın 7 şiddetindeki bir depreme dayanabileceğinden emin olmuştuk'' demişti.

YAPININ PLANI NASIL?

Ayasofya tarihte pek çok depremden hasar gördü. Ana kubbesi bir defa tamamen, iki defa kısmen yıkıldı. İnşaat Mühendisi Prof. Emeritus Dr. Mustafa Erdik’e göre; Ayasofya’da taşıyıcı elemanlar esas itibarıyla 4 ana ayak, 4 ikincil ayak, 4 ana kemer, ana kubbe ve 2 yarı-kubbeden oluşuyor. Erdik sözlerine şöyle devam ediyor:

“Bu esas elemanlara yardımcı olarak, yapıda istinat kuleleri, doğu ve batıdaki yarı-kubbelerin iki yanında yer alan 4 eksedra kubbesi ve bunları destekleyen kolonlar, doğu tarafındaki mihrap kubbesi ve kolonları ile kuzey ve güney ana-kemerlerinin altındaki tempan duvarlarla bunları tutan kolonlar yer almaktadır.”

Peki, Erdik varsayımsal olarak 7 şiddetinde ve Ayasofya’nın 20 kilometre güneyinde meydana gelebilecek bir depreme karşı caminin durumunu nasıl buluyor? Şunları aktarıyor:

“Bu durumda, deprem etkisinde doğu ve batı yarım kubbelerinin ana kemerlerden ayrılarak hasar görmesi ve ana kubbenin bu kemerlerle temasta olan konumlarında da hasar meydana geleceği tahmin edilmektedir. İşbu hasarların önlenmesi amacıyla değişik güçlendirme önerileri geliştirilmiş bulunmaktadır”

İstanbul’un altı tünelden geçilmiyor mu? Yoksa bunlar bir şehir efsanesi mi?Gündem

AĞUSTOS 1991'DE İZLENMEYE BAŞLANDI

Boğaziçi Üniversitesi’nden Eser Çaktı ve Emrullah Dar’ın yaptığı bir araştırmaya göre; Ayasofya’da yapı sağlığı izleme sistemi ilk olarak Ağustos 1991’de kuruldu. Kasım 2008’de bu sistem yenilendi. O tarihten bu zamana 100’den fazla deprem bu sistem aracılığı ile takip edildi.

Araştırmanın sonuç bölümünde ise kubbede belirli bir miktar kayma olduğu ifade edilerek şöyle denildi:

"Ana kemerlerin ve onların üzerinde yükselen kubbenin, ana ayak seviyesine göre belli bir açısal kayma içerecek şekilde hareket ettiği gözlenmektedir."

Ayasofya tarihte bugüne kadar üç kez yeniden inşa edildi. Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından tahrip edildi, I. Konstantin’in oğlu II. Konstantin tarafından 360 yılında aynı yere inşa edilen yapı, Hagia Sophia (Kutsal Bilgelik) olarak isimlendirildi. 2. Ayasofya, I. Justinianus döneminde çıkan ‘Nika İsyanı’ sırasında açılışından 117 yıl sonra 532’de yakılıp yıkıldı.

Nika İsyanı’ndan 39 gün sonra I. Justinianus tarafından Ayasofya’nın inşasına yeniden başlandı. Bugüne kadar gelen Ayasofya’nın 532 yılında başlayan inşası, 537 yılında tamamlandı. Ayasofya, II. Selim döneminde (1566-1574) yorgunluk ya da dayanıksızlık belirtileri gösterdiği için dünyanın ilk deprem mühendislerinden biri sayılan Osmanlı baş mimarı Mimar Sinan tarafından eklenen dış istinat yapılarıyla takviye edilerek, son derece sağlamlaştırıldı.

Kaynaklar: Ayasofya'nın depremler ve atmosfer koşulları altında uzun dönemli dinamik davranışı (Çaktı, Dar, 2015), NTV, Yeditepe Fatih Dergisi, Haberglobal.com.tr