5 soru-5 cevap: Tayvan Boğazı'nda neler oluyor?

*Bu haber ilk kez 13 Haziran 2022 tarihinde ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyareti gelişmelerinin öncesinde yayınlanmıştır.

1) Tayvan Boğazı neden önemli?

Tayvan ekonomisi küresel anlamda çok büyük bir öneme sahip, Tayvan 2020'de 636 milyar dolarlık gayrisafi yurt içi hasılasıyla dünyanın en büyük 21. ekonomisiydi. Telefon, dizüstü bilgisayar ve oyun konsolları gibi elektronik cihazlarda Tayvan'da üretilen çipler kullanılıyor. Sadece Taiwan Semiconductor Manufacturing Company isimli şirket dünyadaki çip piyasasının yarısını elinde bulunduruyor.

Çin tarafından bakacak olursak; Çinli liderler ülkenin "şahlanışına" bölgesel bütünlükle ulaşılacağı kanaatinde ve Tayvan'ı da bu tablonun eksik parçası olarak görüyor. Batılı uzmanlar, Çinli liderlerin Çin'in Tayvan'ı kontrolü altına almadan büyük bir güç olamayacağını düşündüklerini aktarıyor. Ayrıca, Çin'in Pasifik Okyanusu'na erişimi noktasında jeopolitik önem de taşıyor. Kuzeyinde Japonya ve güneyinde Filipinler'in bulunduğu Tayvan, Çin'in Pasifik Okyanusu'na ulaşımını engelleyen "ilk ada zinciri" olarak ifade ediliyor. 

Öte yandan, Tayvan ABD'nin en büyük sekizinci ticaret ortağı. Tayvan'la resmi diplomatik ilişki kurmamasına rağmen ABD'nin, Tayvan'la tanıdığı pek çok ülkeden daha yakın ilişkileri mevcut. Birçok ABD'li siyasetçi Tayvan'daki güvenliğin, demokrasinin, sosyal ve ekonomik sistemin muhafaza edilebilmesi için Tayvan'a silah tedarik edilmesi gerektiğini ileri sürüyor.

2) Tayvan Boğazı'nda gerilim neden giderek artıyor?

Tayvan meselesi Çin'in kırmızı çizgilerinden biri. Çin, kendi topraklarının bir parçası olarak gördüğü Tayvan'a yönelik herhangi bir girişimi iç işlerine ve egemenliğine müdahale olarak yorumluyor ve gerekirse askeri müdahaleden çekinmeyeceğini vurguluyor. ABD ise müttefiki Tayvan'a gereken desteği sağlayacağını belirtiyor. Bugün Vatikan da dahil olmak üzere 13 ülke Tayvan'ı egemen ülke olarak tanıyor. ABD ise Çin Halk Cumhuriyeti'nin "Tek Çin" ilkesini kabul ettiğini belirtiyor fakat Tayvan'a başta askeri olmak üzere birçok alanda destek veriyor.

ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin'in geçen hafta Singapur'da düzenlenen Shangri-La Diyaloğu'nda Tayvan'a destek açıklamaları yapmasına Çin Savunma Bakanı Wei Fenghe'den çok sert tepkiler geldi.

Lloyd Austin, ülkesinin gerilimi yönetmek için üzerine düşen görevi yerine getireceğini ve Çin giderek saldırganlaşsa dahi çatışmadan uzak duracağını belirtti.

Wei Fenghe ise, Shangri-La Diyaloğu'nun son gününde oldukça sert bir konuşma yaptı. Kürsüye askeri üniformasıyla çıkan Wei, "Tayvan'ı Çin'den ayırma girişimleri Çin ordusuna 'bedeli ne olursa olsun' savaşmaktan başka seçenek bırakmayacaktır." şeklinde konuştu.

Çin ve ABD Savunma Bakanları'nın bu açıklamaları da Tayvan Boğazı'nda suların iyice ısınmasına neden oldu. Artan tansiyon bazı Batılı uzmanlara "Tayvan Çin'in Kırım'ı olur mu" gibi sorular sorduruyor.

 3) Tayvan Boğazı sorununa hangi ülkeler dahil oluyor?

Tayvan Boğazı gerilimi daha çok Çin ile ABD arasında yaşanıyor fakat bölge ülkeler de kendilerini bu meselenin çok dışında tutamıyor.

Japonya Savunma Bakanı Nobuo Kishi, Kanada Savunma Bakanı Anita Anand, Yeni Zelanda Savunma Bakanı Peeni Henare ve Avustralya Savunma Bakanı Richard Marles de Singapur'da verdikleri demeçlerde doğrudan veya dolaylı olarak Çin'e tepki gösterdi.

4) Çin'in Tayvan'a silahlı müdahalesi ihtimal dahilinde mi?

Wei ve Austin Shangri-La Diyaloğu'nda bir araya geldi ve ilk kez yüz yüze görüştü. Bakanlar, ilişkilerin daha iyi ilerlemesini arzuladıklarını kaydetti.

Wei ABD'li mevkidaşına, iki ülkenin farklılıkların artmasına izin vermemesi gerektiğini söyledi.

Austin ise, rekabetin sorumlu şekilde yönetilmesinin ve iletişim hatlarının açık kalmasının önemine vurgu yaptı.

5) Tayvan'ın meseleye yaklaşımı nasıl?

Tayvan yıllardır yaptığı açıklamalarla, Çin'in hava kuvvetlerinin Tayvan'ın hava savunma teşhis bölgesine girdiğini duyuruyor.

Wei Fenghe'nin Singapur'daki demeçlerinin ardından Tayvan'ın dışişleri makamlarından gelen açıklamalarda, Çin'in egemenlik iddialarının 'absürd' olduğuna işaret edildi ve verdiği desteklerden ötürü ABD'ye teşekkür edildi. Açıklamada, "Tayvan hiçbir zaman Çin hükümetinin kontrolü altında olmamıştır. Tayvan halkı asla Çin hükümetinin tehditlerine boyun eğmeyecektir." ifadelerine yer verildi.

Kaynak: BBC, Global Times, Reuters, The Washington Post, The Diplomat, The Guardian, Foreign Policy ve ABD Dışişleri Bakanlığı Resmi Web Sitesi.