Efsane bilim insanı ikinci Nobel'ini nasıl aldı? 'Hedefe odaklı kanser tedavisinde...'

Nobel Ödülleri bu yıl da birer birer sahiplerine giderken Nobel Kimya Ödülü'ne üç isim layık görüldü. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nde düzenlenen basın toplantısında ödülün Carolyn R. Bertozzi, Morten P. Meldal ve Karl Barry Sharpless'a verildiği söylenirken açıklamada “click kimyasının ve bioortogonal kimyanın gelişiminden ötürü” ifadelerine yer verildi. Peki bu ne anlama geliyor? Bilim dünyası ve elbette insanlık için oldukça önemli bu gelişmeleri kavramakta güçlük çekmemiz doğal. Fakat söz konusu çalışmalara ilişkin bazı detaylar da heyecanlanmamız için yeterli.

Bu detaylardan ilki özellikle Bertozzi'nin çalışmasında yatıyor. Gerekçede de dikkat çekildiği üzere ABD'li bilim insanının üzerinde çalıştığı biyoortogonal reaksiyonları kanser tedavisi için önemli bir umut ışığı barındırıyor. Bu reaksiyonlar, hücrenin olağan kimyasını bozmadan meydana geldiğinde hedefe odaklı kanser tedavilerine ciddi bir katkı sağlıyor.

KANSER TEDAVİSİNDE KULLANILMASI BEKLENİYOR

Carolyn R. Bertozzi, 2003 yılında hücre içindeki biyokimyasal süreçlere müdahale etmeden yani hücredeki yaşayan sistemlere etki etmeden kimyasal reaksiyon oluşturmayı başarırken buna da biyoortogonal kimya adını verdi. Bahsi geçen reaksiyonlar hücrelerin nasıl çalıştığını görüntülemek ve haritalandırmak için küresel olarak kullanılıyor. Şimdilerde ise bu reaksiyonların, kanserin teşhis ve tedavisinde nasıl kullanılacağı yönünde araştırmalar sürüyor.

SHARPLESS TARİHTEKİ BEŞ İSİMDEN BİRİ...

Danimarkalı Morten P. Meldal ile birlikte click kimyasının mucidi olarak ifade edilen Karl Barry Sharpless ise dikkat çeken bir başarıya imza atmış durumda. 81 yaşındaki ABD'li bilim insanı, Marie Curie, Linus Pauling, John Bardeen ve Frederick Sanger'den sonra birden fazla Nobel kazanan ilk isim oldu.

• Curie, 1903'te Nobel Fizik, 1911'de Nobel Kimya
• Linus Pauling, 1954'te Nobel Kimya, 1962'de Nobel Barış
• John Bardeen 1956 ve 1972'de Nobel Fizik
• Frederick Sanger 1958 ve 1980'de Nobel Kimya
• Karl Barry Sharples 2001 ve 2022'de Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü.
• Ayrıca Uluslararası Kızılhaç Komitesi'ne, 1917, 1944 ve 1963'te
• BM Mülteciler Yüksek Komiserliği'ne ise 1954 ve 1981'de Nobel Barış Ödülü verildi.

İLK NOBEL'İNİ KONSEPTİ BULDUĞU YIL ALDI

Sharpless, 2001 yılında click kimyası konseptini ortaya atıp aynı yıl Nobel Kimya Ödülü'ne layık görülmüştü. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nin bir üyesi olan ve ödülü veren komitede de yer alan Johan Elf, Sharpless ve Meldal'ın bulguları sayesinde kimyagerlerin artık nispeten kolay bir şekilde molekülleri birbirine bağlayabildiğini söylerken; bu sayede elektrik iletimi veya bir yüzeyin antibakteriyel hale getirilmesi gibi işlemlerin çok daha kolay yapıldığını vurguluyor.

Nobel Komitesi, Bertozzi'nin bu bulgulara yaptığı katkıyla click kimyasının sağlık alanında da devrim niteliği taşıyacak gelişmelere yol açmasını daha mümkün kıldığını ifade ediyor.

Johan Elf, “Bu çalışma sayesinde potansiyel olarak kanser hücrelerine radyoaktif işaretçiler yönlendirebilir ve bu hücreleri öldürmeleri için zehirli ya da radyoaktif bileşenler gönderebilirsiniz” sözleriyle araştırmanın açtığı kapının kanserle mücadelede insanlığı götürebileceği kritik noktaya vurgu yapıyor.

Bilindiği üzere ağırlıklı olarak kanser tedavisinde vücudun tamamına etki eden yöntemler kullanılıyor.

Devrim niteliğindeki bu çalışmanın temelleri ise Morten P. Meldal ve Karl Barry Sharpless'ın araştırmalarına dayanmakta. Basitçe ifade etmek gerekirse Bertozzi'nin geliştirdiği reaksiyon da bir “click kimyası” ürünü. “Click kimyası”, “klik kimyası” hatta “çıt çıt kimyası” adlarıyla Türkçe kaynaklarda kendisine yer bulan bu yöntem sayesinde moleküllerin yapı taşları hızla bir araya getirilebiliyor. Bu da hızlı ve basit reaksiyonlara olanak sağlıyor.

Nobel kazandığı haberini mail yoluyla alan Bertozzi, Nobel Komitesi ile bir selfie paylaştı.👇

Just in!

First selfie from our 2022 #NobelPrize laureate in chemistry @CarolynBertozzi. Congratulations! pic.twitter.com/kuremcRIaN

— The Nobel Prize (@NobelPrize) October 5, 2022

Halihazırda kullanılan bu yöntem, ilaç endüstrisinin ve tıbbın gelişiminde ciddi faydalar sağlarken hedefe yönelik kanser tedavisinde Bertozzi'nin çalışması gibi önemli çalışmaların da kapısını açmış durumda. Akademi de buna dikkat çekerken Bertozzi'nin, Sharpless ve Meldal'ın ortaya koyduğu konseptin öncülüğü ile “click kimyasını yeni bir düzeye taşıdığına” vurgu yapıyordu.

Amerikan Kimya Derneği Başkanı Angela Wilson, “Click kimyası iki molekülü neredeyse Lego parçaları gibi bir araya getiriyor” ifadelerini kullanmakta. Bertozzi'nin, click kimyasının insan vücudunda uygulanabilmesinin öncüsü olduğunu söylerken “Üç isim de ilaç kimyasından malzeme kimyasına kadar çalıştığımız tüm alanlarda bize yeni kapılar açtı; çalışmaları yıllardır kullanılıyor” diye konuşuyor.

*CNN, The Nobel Prize, Bloomberg, New Scientist, The New York Times

Kaynak: Web Özel