Ferhan Şensoy neyi, nasıl yazardı?

Türk tiyatrosu çok büyük bir değerini, güldürü ustası Ferhan Şensoy’u kaybetti. Şensoy’u özel yapan çok genç yaşta oyun yazarlığına başlaması veya yine erken yaşta edindiği büyük yurt dışı tecrübesi değil geleneksel halk tiyatrosuna getirdiği yenilikler oldu.

Oyunlarında toplumsal, politik ve ekonomik sorunları işlemekten çekinmeyen Şensoy dili kullanma becerisiyle de milyonların sevgisini kazandı. Genç kuşaklarla da tanışması uzun sürmedi. ‘Çok tuhaf soruşturma’ isimli tiyatro oyununun sinemaya uyarlandığı Pardon filmi ile gençlerin de sevgisini kazandı.

Ferhangi Şeyler’le ilgili çok fazla bir şey anlatmaya gerek yok. Şensoy Ortaoyuncular Ses-1885 tiyatrosunda bu eseri 1987 yılından pandemiye kadar kesintisiz olarak oynadı.

BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM

Peki Şensoy geleneksel halk tiyatrosuna nasıl yenilikler getirdi? Neyi nasıl yazıyordu? 1970 yılında Haldun Taner’in Devekuşu Kabare için oyun veren bu gencin kalemi yıllar geçtikçe oturmaya başladı. Fransa’da Ecole Superieure d Arts Dramatiques’te aldığı eğitimin ardından Türkiye’ye gelerek Ortaoyuncular tiyatrosunu kurdu. Fransa’de Jerome Savary gibi duayen isimlerle birikte çalıştı.

Türkiye’ye döndüğünde sahneye koyduğu “Şahları da vururlar” büyük beğeni topladı. Doktor İsmail Murat Gölgeli’ye göre çağdaş bir kaside yazarı olan Şensoy tiyatroya bütüncül bir şekilde yaklaşıyor.

UYARLAMAK DEĞİL ADAPTE ETMEK

O, Türk tiyatrosuna yenilikler getirmek istiyordu. Şensoy’a göre yenilik batıda görüleni aynen uyarlamak değil onu Türk izleyicisi ve tiyatrosu içinde adapte etmek. Örneğin, “Peki yenilikten ne anlıyorsunuz? Batılı bir tarz mı?” sorusuna, “Hem evet hem hayır. Türkiye’de uygulanan geleneksel tarz zaten batılı. İtalyan oyunu oynanıyor yani. Türk ortaoyununu örneğin İtalya’da sergileyemezsiniz. Brecht batılı tiyatroya orta doğuyu getirerek yenilik getirdi. Orta oyunu yenilenebilir. Mesela gölge oyunu, Karagöz tekniği farklı perspektiflerle kullanılabilir” cevabını vermişti.

Dili kullanış biçimi hakkında birkaç söz etmek gerekiyor. Yazarın hali hazırda 25 kitabı var. Yazar Ayşegül Yüksel, Ferhan Şensoy’u anlatırken ‘dilin akrobatı’ benzetmesini yapıyor. Kullandığı ‘Ferhangi’ sözcüğü de bunu bir kanıtı.

HEM BATILI HEM DOĞULU

Profesör Dikmen Gürün’ün danışmanlığını yaptığı Abdullah Özdemir imzalı bir yüksek lisans tezinde Ferhangi Şeyler’in geleneksel Türk tiyatrosu ile yabancı tiyatro arasında kurulan en iyi bağlantı olduğu ifade edilir. Ferhangi Şeyler' yapısı itibarıyla bir meddahın anlatım yaptığı orta oyunudur ancak İtalyan bir sahnede oynandığı için ve yazılı metne dayandığı için de batılıdır. Türk halk tiyatrosunda yazılı metin çok yoktur. İskeleti belli bir oyun seyircinin reaksiyonlarına göre gelişir.

Şensoy ayrıca tiyatrolarında iki kişinin diyaloğunu tek başına seslendirme konusunda da büyük bir ustalık ortaya koyar ve bunun bir geleneğe dönüşmesine yol açar. Yine Ferhangi Şeyler'den örnek vermek gerekirse, telefon çalma sahnesi şöyle başlar:

- Alolardan bir demet

- ..........

- Siz kimi aramıştınız kardeşim?

- ........

- Aradığınız kimsenin adını mı bilmiyorsunuz?

- .........

- Kendisi az mı meşhur?

- .......

- Kaç numara çevirdiniz?

- .......

- Niye orayı çevirince burası düşüyor?

- .........

- Hayır bu numara o numara değil. Kapat dikkatli çevir

- ........

- Kardeşim şimdi telefonda yanlış numara paneli yapmayalım

'GÜNDE 2-3 SAAT GAZETE ÇALIŞIYORUM'

Şensoy 80’li yılların sonunda verdiği bir röportajda Ferhangi Şeyler’i güncelle beslemesinden büyük fayda gördüğünü ifade ederek, “Ben iki üç saat gazete çalışıyorum. Oyunu belki de bu kadar yıl taşıyan, tekrar tekrar izlenmesini sağlayan da budur. Mesela şöyle izleyiciler var; gazeteler bittikten sonra çıkıyor gidiyor. Orayı seyretmeye geliyor.” ifadelerini kullanıyor.

Ferhangi Şeyler'in 1998'inci oyunu Bandırma'da sahnelenmişti. Fotoğraf: İHA

Türk halk tiyatrosu güldürü temeline oturduğu için Şensoy’un sanatı da bu sınıfa sokulabilir. Şensoy’un tiyatrosunda güldürünün temelini ise durumlar değil sözcükler ortaya koymaktadır. Ayrıca Şensoy’un zaman zaman seyirci ile olan diyalogları da Kavuklu’yu andırır şekilde Türk halk tiyatrosundan izler içerir.

Şensoy’un oyunlarında ‘yeninin reddi’, ‘eksinin yüceltilmesi’ olarak karşımıza çıkar. Oyunlarındaki bu tutum özellikle 80 sonrası serbest piyasa ekonomisine yönelindiği zamanlarda zirve yapıyor.

Onu sahnede izleyenler çok şanslı. Bir daha Ferhan Şensoy gibisi gelir mi? Tanıyanlar 'zor' diyor...

Kaynaklar:

-Samuel Beckett ve Ferhan Şensoy'da uzam ve güç (İsmail Murat Gölgeli, 2017)

-Ferhan Şensoy'un Ferhangi Şeyler adlı oyununda geleneksel Türk tiyatrosunun izleri (Abdullah Özdemir, 2017)

-Ferhan Şensoy'un metinlerinde geleneksel halk tiyatrosunun çağdaşlaştırılma biçimleri (Ebru Aracı, 2012)

İLGİLİ HABER

Usta oyuncunun sevenlerinden duygulandıran paylaşım!

İLGİLİ HABER

Tiyatro dünyasının duayeni Ferhan Şensoy hayatını kaybetti