7 soru 7 cevap: Nedir bu patent meselesi?
Aşının bulunmasıyla salgınla mücadelede kapıyı araladık ama çok sayıda ülke daha aşılamaya başlayamadı. Bu nedenle aşı patentlerinin kullanıma açılması gündeme geldi. Peki böyle bir şey mümkün mü? Süreç nasıl işliyor? Uzmanlar aktarıyor...
Dünya yeteri kadar aşı yapamıyor. Gelişmiş ülkeler ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırken dünyanın çok büyük bir kısmı için aşı tedariki büyük bir problem. Bu noktada tartışılan öneri aşı patentlerinin serbest bırakılması ve imkanı olan herkesin aşı üretmesinin sağlanması.
ABD Başkanı Joe Biden’ın aşıların patentlerinin kaldırılabileceği yönündeki açıklaması dünyada büyük ilgi çekti. Rusya’dan da konu hakkında olumlu sinyaller gelince Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus "Bu, Covid-19 ile mücadelede muazzam bir an" değerlendirmesini yaptı. Diğer yandan Almanya Şansölyesi Angela Merkel, bu öneriye karşı çıktı.
Öneri dünya için muazzam bir gelişme olabilir ama karşı çıkanlar da var… Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Ana Dalı Başkanı Prof. Dr. Orhan Yıldız ve Destek Patent A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Yamandeniz patent meselesinde akla takılanları yanıtlıyor.
1- İKİ TARAF NEDEN TARTIŞIYOR?
Prof. Dr. Orhan Yıldız: Bizlere göre aşı patenlerinin herkese açık olması lazım. Aşıları her ülkenin üretebiliyor olması gerekir. Diğer yandan diğer ülkelerin hiç araştırma yapmadan bu aşılara ulaşacak olması da tartışma konusu. Bir firma araştırıp, bulup, üretiyor. Ortada bir yatırım var. Bu iki konu arasında tartışmalar sürüyor. Ancak şu anda olağanüstü bir durum var.
Almanya Başbakanı Angela Merkel, aşı patentinden feragat etme teklifine karşı olduğunu açıkladı. Dünya Ticaret Örgütü ise Covid-19 aşılarında fikri mülkiyet haklarının kaldırılması için müzakerelere başlanılmasına yeşil ışık yaktı. Fotoğraf: Reuters
2-HER ÜLKE AŞILARI ÜRETEBİLİR Mİ?
Prof. Dr. Orhan Yıldız: Her ülkenin aşıları üretebilmesi mümkün değil. Normal şartlarda, her ilaç devletler tarafından belirli süreliğine koruma altındadır.
Bu süreç dolduktan sonra tüm dünya yasal olarak üretebilecek hale gelir. Ancak her ülkede aşıları üretebilecek bir teknoloji yok. Global ölçekte aşıların iyi denetlenmesi gerekiyor.
Şu an Batı ülkelerinin birçoğu stok yaparak kendini güvene aldı ama Hindistan veya düşük gelirli ülkeleri aşılamadan da salgının bitme ihtimali yok.
3-TÜRKİYE ÜRETEBİLİR Mİ?
Prof. Dr. Orhan Yıldız: Aşıların üretim aşamaları üretirken kullanılan teknolojilere göre değişiyor. Ülkeler inaktif aşıları üretirken mrRNA aşılarını üretemeyebilir ya da tam tersi de olabilir. Ancak burada teknolojik gelişmeleri de takip etmek gerekiyor. Teknoloji çok hızlı geliştiği için hazırlıkları yapılıp hızlı bir şekilde adapte olunabilir.
4-PATENT HAKKI KAÇ YIL VE KİM TARAFINDAN VERİLİR?
Kemal Yamandeniz: Birleşmiş Milletler’e bağlı olan Uluslararası Patent Kuruluşu'na göre ortada bir buluş varsa patenti 20 yıl süreyle koruma altına alınır. 20 yıl sonunda kamuya mal olmaktadır. Buradaki amaç bu teknolojilerin geliştirilmesinin önünü açmaktır.
Bu koruma da devlet tarafından buluş sahibine verilen tekel hakkıdır. Burada evrensel bir kural var: Patent hakkı sahibinindir. Bu hakkın korunacağı da Birleşmiş Milletler’e bağlı olan Uluslararası Patent Kuruluşu tarafından belirlenmiştir.
5-PATENT ALMA SÜRECİ NASIL İŞLER?
Kemal Yamandeniz: Evvela hak sahiplerinin rızasının alınması gerekir. Patent hakkının sahipleri de aşının buluşunu yapanlardır.
Her ülke için bu süreç farklı şekilde işleyecektir. 'Lisans mı alınmalı yoksa hak sahibine belirli imtiyazlar mı verilmeli?' gibi konular ortaya çıkabilir.
Patenti kullanacak olan ülkenin hukukçularının, hükümetlerin alacağı kararlarla belirlenmesi gerekir. Patentin nasıl alınacağı ve kullanılacağı bu kararlar doğrultusunda şekillenir. Bu hakkı yok sayalım denilemez, o zaman gasp olur.
6-TÜRKİYE ÜRETMEK İSTERSE NE YAPAR?
Kemal Yamandeniz: Yakın bir örnek var. Biz Rusların Sputnik V aşısını Türkiye’de üreteceğiz. Biz Türkiye olarak bu aşının patent hakkını, bedelini ödeyerek alıyoruz.
Karşı tarafa da bunun karşılığını veriyoruz. Burada süreç bir karşılık esasına dayanır. Hukuk devleti hak sahibine haklarını teslim ederek bu patenti kullanabilir.
7-AŞIDA PROSEDÜR DEĞİŞİR Mİ?
Kemal Yamandeniz: Aşıda prosedür değişmez. Patent hakkı yine 20 yıldır. Sadece patent hakkı sahipleriyle üretmek isteyen ülkelerin yöneticileri bu süreci belirleyebilir. Sadece aşı değil, binlerce ilaç var. Burada evrensel kurallara, hukuka uyulur.
merthan.sumbelli@haberglobal.com.tr
Kaynak: Web Özel
UEFA Avrupa Ligi'nde yarı finalistler belli oluyor
Birlikte büyüyen koyun ile köpeğin birlikte oynadığı oyunlar şaşırttı
Tavuk eti üretimi azaldı
Teleferik kabinleri 5 gün sonra yere indirildi
İstanbul için bir uyarı da AKOM'dan: Çok kuvvetli geliyor!