Kuşlar rotalarını nasıl şaşırmıyor? Bir bildikleri var...

Nörobiyoloji ve davranış bilimi alanında Emeritus Profesör Stephen Emlen, bir süredir aklındaki bir soruya cevap arıyor: “Göçmen kuşlar gece uçuşlarında nasıl yönlerini buluyor?”

Profesör Emlen bunun için bir planetaryumda çalışmalarını sürdürürken çarpıcı bir sonuca ulaştı. Ancak önce çok kısa bir planetaryum tanımı yapmakta fayda var.

Planetaryum veya gezegenevi, güneşin, yıldızların, gezegenlerin ve diğer gök cisimlerinin yapay görüntüsünün özel bir yansıtıcı yardımıyla kubbe şeklindeki tavana yansıtıldığı salonlara deniyor. Buraya göçmen kuşları getirten Emlen, gece ortamları yaratarak yıldızları görünür ya da görünmez kılıp farklı kombinasyonlarla elde ettiği sonuçları inceledi.

ROTANIN ADI: KUZEY YILDIZI

Buna göre göçmen kuşların Kuzey Yıldızı'nı (ya da diğer adlarıyla Kutup Yıldızı, Polaris veya Alfa Ursae Minoris) takip ediyor. Hayvanlar göç yollarında sürü liderlinin geçmiş deneyimlerinden, kokudan, manyetizmadan ve güneşten de faydalanıyorlar. Leylekler Avrupa'dan Afrika'ya göçerken rotayı bilmekle kalmayıp çöl üzerinde nerede çekirge sürüsü bulabileceklerini de biliyorlar. Sürüleri keşfedebiliyorlar.

Balinalar ise okyanus boyunca gerçekleştirdikleri yolculuklarda güneş fırtınalarını takip ediyorlar. Henüz balina fizyolojisindeki hangi parçanın bunu sezdiği bilinmiyor.

Peki bu sonuca yani kuşların “bilinçli” olarak Kuzey Yıldızı'nı takip ettiğine nasıl ulaşıldı? 

Emlen çalışmaya başladığında bazı şeyler zaten biliniyordu. Almanya'dan bilim insanı çift Edgar Gustav Franz Sauer ve Eleonore Sauer, bazen tek bir mevsimde binlerce mil uçan göçmen kuşların yön duygusu elde etmek için yıldızlara baktığı üzerine çalışmıştı.

GÖKYÜZÜNDEKİ BİLGİYİ KULLANARAK

Sauer çifti kuşları açık havada çevrilmiş alanlarda izledi. Kuşların geceleri bulutlu havalarda yollarını bulamadığını gördü. Deney bir planetaryumda da başarılı oldu. Yani kuşlar insan yapısı bir gökyüzündeki bilgiyi de kullanarak uçmaları gereken yere uçabiliyordu.

Ancak Emlen'in cevapladığı soru şu oldu: Kuşlar gece neye bakıyor? Ve nasıl doğru bakabiliyor?

Bir kısım kuşların bir iç saati bir biyolojik saati olduğunu ve gece kendilerini buna göre ayarladıklarını söylüyordu. Bu iddia kuşların gökyüzüne bakarak aşağı yukarı saati veya günün hangi noktasnda olduğunu bilebileceğini öne sürüyordu. Aslında insanlar da Güneş'in batmak üzere olduğunu görüp akşamın geldiğini anlıyorlar.

Emlen, özel tasarım planetaryumda kuşların biyolojik saatlerini de değiştirecek şekilde zamanla oynadı, yıldızları rastgele bir şekilde kuşlara gösterdi ancak sonuç değişmedi. Kuşlar yine gitmeleri gereken hedefe doğru rotada gitmeyi başardılar.

Bu biyolojik saat hipotezini geçersiz kıldı. Bu Emlen'i zor bir sürece götürdü. Kuşların neye baktığını bulabilmek için Ay da dahil teker teker tüm yıldız gruplarını kapattı. Kuzey Yıldızı'nı devreden çıkarınca kuşlar rotasını şaşırdığında “Belki de gökyüzünde dönmeyen nokta budur” diyerek önemli bir ipucu elde etti.

Çok uzun süreli pozlama yaparak Kuzey Yıldızı'nı fotoğrafladığınızda ortaya çıkan görüntü Kuzey Yıldızı'nın neredeyse sabit durduğunu gösteriyor.

EKSENİ DEĞİŞTİRDİ...

Lakin deneyin bir adımı daha olacaktı. Emlen bu sefer kuşları sadece bir planetaryuma getirmedi, bir kısmını da burada büyüttü. Planetaryum projektörüyle yıldızları bloke etmek için değil, Dünya'nın eksenini değiştirmek için oynadı. Yavruların gözlemlemesi için seçtiği yeni sabit “Kuzey Yıldızı” ise Betelgeuse oldu. Dikkat çekici bir şekilde, bu değişen gökyüzünün altında büyüyen kuşlar, göç etmeye hazır olduklarında, sabit nokta olduğu için kendilerini Betelgeuse'a yönlendirdiler.

Zamanında insanların yaptığı gibi kuşlar da Kuzey Yıldızı'na bakarak rotalarını oluşturuyor ve yön buluyorlar ancak şehir hayatı bildiğimiz gibi yıldız görmemizi çok zorlaştırdı. Yıldızları görmekte zorlandığımız gibi parlak binalar ve gökyüzüne gönderdiğimiz parlak objelerle her gün yeni bir gökyüzü oluşturuyoruz.

Emlen, “Bu durum geceleri uçan kuşların rotalarını bozacaktır” diyor. Ancak artık bildiğimiz üzere kuşlar da adapte oluyor.

metin.aktasoglu@haberglobal.com.tr

Kaynak: Bu haberdeki bilgilerin büyük bir kısmı Vox'ta yayınlanan "Animals can navigate by starlight. Here’s how we know" başlıklı makaleden derlenmiştir.

Kaynak: Web Özel