Felçli bir adamı nasıl konuşturursunuz? 'Bir daha asla demişlerdi...'

2003 yılından bu yana konuşamıyordu. 20 yaşında geçirdiği feci bir otomobil kazası sonucu başarılı bir ameliyat geçirdiği düşünülürken felç kaldı. Şimdi ise ağzına ve beynine yerleştirilen elektrodlar ile insanlarla iletişim kurabiliyor. Elektrodlar sayesinde söylemek istedikleri bir bilgisayar ekranında beliriyor.

Bu sistem ile yıllar sonra kurabildiği ilk cümle “Ailem bu kapının dışında” oldu. Beyin sinyalleri ile iletişim yetisini geri kazandırma projesinde çalışan Oregon Sağlık ve Bilim Üniversitesi’nde görevli Melanie Fried-Oken, “Hayal ettiğimizden ötesini başardık” diyor.

Gerçek ismini vermek istemeyen Pancho lakaplı felçli kişi üç yıl önce 38 yaşındayken bilim insanlarının projesinde yer almayı kabul etmiş. Araştırmanın başındaki Dr. Edward Chang, “Beyninin konuşmayı yöneten kısmı uzun süredir kullanılmayan bir haldeydi. Bu kısmı tekrar uyarabileceğimizden emin değildik” diyor.

128 İLETKEN

Araştırma ekibi Pancho’nun ağzı, dudakları, çenesi ve diline 128 tane iletken elektrod yerleştirdi. 81 hafta süre ile gerçekleştirilen 50 seansta Pancho’dan kaybettiği bütün yetilerine rağmen sık kullanılan 50 kelimeyi söylemesi istendi.

Söz konusu kelimeler açlık, müzik ve bilgisayar gibi sözcüklerdi. Pancho kendini kelimeleri söylemek için zorlarken sistem elektrodlardan aldığı sinyalleri yapay zeka vasıtası ile söylenmek istenen sözcüklere doğru olarak çevirdi. Araştırmada kullanılan yapay zekayı tasarlayan David Moses, “Sistemimiz normalde konuşmayı amaçlayan beyin aktivitesini ekrana yansıtmayı amaçlıyor” diyor.

Pancho şu an sistemi kullanarak, ‘Gözlüklerimi getirir misiniz?’, ‘Bugün nasılsınız?’ gibi soru cümleleri kurabiliyor. Bugüne kadar 9 bin kez Pancho’nun söylemek istediği sözcükler ekrana doğru bir şekilde yansıtıldı. Ekranda yazan bir cümleyi söylediğinde ise sistemin daha hızlı çalıştığı gözlendi.

Beyne bağlanan iletkenlerle Pancho iletişim kurabiliyor.

Pancho o kadar uzun süredir insanlarla konuşmuyor ki yapay zeka bazen çene kaslarını oynatmaya çalışırken söylemek istediği sözcükleri anlayıp onları hızlı bir şekilde ekrana yansıtabiliyor. Güney Kaliforniya’da yaşayan Pancho burada gazetecilere verdiği mülakatta, “Doktorlar tarafından bana yeniden konuşma şansımın sıfır olduğu söylenmişti” diyor.

AMELİYAT SONRASI KAN PIHTILAŞMASI

Konuşmak için ikinci bir şansı olduğunu söyleyen felçli birey 2003 yılında bir futbol maçına giderken geçirdiği otomobil kazası sonrası midesinden ciddi bir şekilde yaralanmış. Geçirdiği ameliyat sonrası hastaneden taburcu edilmiş ancak bir sonraki sabah tamamen felçli kaldığını anlamış. Ne bir elini kıpırdatıyor ne de konuşabiliyormuş. Doktorları ameliyat sonrası acil gelişen kan pıhtılaşması sonucu felç kaldığı teşhisini koymuş.

Pancho bir hafta daha komada kaldıktan sonra felç olduğu gerçeği ile yaşamaya çalışmış. Pancho’nun yeniden iletişim kurmasını sağlayan proje hakkında bir çalışma yayınlayan Doktor Leigh Hochberg uzun süre konuşmasa da beynin konuşabilen bölgesinin hasar görmediği bireyleri tekrar elektrod yöntemi ile konuşturmanın mümkün olabileceğini söylüyor. Uzmanlar ALS hastası bireylerin de bu yöntem ile iletişim kurmasının olası olduğunu aktarıyor.

Pancho geçmiş yıllarda kafası ile kontrol edebildiği bir bilgisayar faresi ve bir lazer aracılığı ile insanlarla iletişim kurmaya çalışmış ama kendi ifadesine göre hiçbiri kafasına bağlanan elektrodlar kadar hızlı olmuyormuş. Şu anki sisteme göre Pancho dakikada 15-18 arası kelimeyi bilgisayar ekranına yansıtabiliyor. 

Pancho’nun konuşmasını sağlayan algoritmanın zaman zaman yanıldığı da oluyor. Örneğin gidiyor (going) kelimesini getirmek (bring) olarak algılıyor veya sen (you) kelimesini yap (do) olarak algılayabiliyor.

Felçten önce oldukça çalışan biri olan bu Meksikalı göçmen. Altıncı sınıfta okulu terk etmesine rağmen açıktan liseyi bitirmiş, üstüne üniversiteden ders almaya başlamış ve yeni yeni de Fransızca dersleri alıyormuş. Yani öğrenmeye ve kendini geliştirmeye açık biriymiş.

*Yukarıdaki makalede yer alan bilgilerin tamamı The New York Times’ta Pam Belluck imzasıyla yayımlanan Tapping Into the Brain to Help a Paralyzed Man Speak isimli makaleden alınmıştır.