İki günde 45 milyar doları gördü! Bir finansal balonu önden tanıyabilir misiniz?

Ne zaman yeni bir finansal ürün ortaya çıksa piyasalar bu ürünü tartışmaya başlar ve kafalarda şöyle işaretleri oluşur: 'Balon mu yoksa sağlam bir yatırım aracı mı?' 'Paramı yatırmak için güvenli mi?' 'İşi bilenler ne yapıyor?' Bitcoin geçen yıl 6 haneli rakamlara çıkarken dijital varlıklara değer biçen NFT’ler uçtu gitti.

Bu işaretlerin hepsi yeni bir finansal dünyaya gittiğimizi mi gösteriyor yoksa başka bir şeyin mi habercisi?

BELLİ RİSKLER BİRLİKTE GELİR

Ekonomi tarihçilerine göre her yeni çıkan finans ürünü belli riskleri de beraberinde getirir. Örneğin tüm Amerikan ekonomisini çökerten 2008 krizinde mortgage borçlarından yapılan paketler krizi tetiklemişti.

Ondan önce 1990’lı yıllarda borsaya açılan internet şirketleri 2000’li yılların başında arkalarında pek çok mağdur yatırımcı bırakmışlardı.

1636-1637 yılları arasında dünyada bir lale çılgınlığı yaşanırken bir lale soğanı iki balya buğdaya, dört balya çavdara ve 12 koyuna eşitti.

'BİÇTİĞİN DEĞERE ANLAM YÜKLEMEK'

Harvard İşletme Fakültesi’nden Profesör Robin Greenwood, “Yeni buluşlar her zaman heyecan yaratır çünkü ona biçtiğiniz değere bir anlam yüklersiniz” diyor.

Bu ‘yeni buluşlar’dan bazılarının finansal olarak büyük riskler de içerdiğini anlatan Greenwood yeni dolandırıcı tiplerinin de bu dönem de ortaya çıkabileceğini söylüyor.

Burada bir parantez açmak gerekirse son yıllarda Türkiye'de de ponzi şemalarını andıran yeni finansal sistemler ve Bitcoin borsalarında vatandaşın dolandırıldığı pek çok örnek görüldü. Örneğin en son Thodex kripto para borsasının kurucusu ve şu an yurt dışında olan CEO’su Faruk Fatih Özer arkasında pek çok mağdur bıraktı.

İKİ GÜNDE İLK 10'A GİRDİ

Bitcoin’de olağanüstü fiyat hareketlerine vatandaşlar da alıştı. Örneğin iki gün önce piyasaya çıkan Internet Computer isimli kripto paranın piyasa değeri 45 milyar dolara ulaştı. Internet Computer kısa zamanda en değerli ilk 10 kripto para arasına girdi.

Internet Computer’ın yaratıcısı Dominic Williams amaçlarının cüzdan maliyetlerini düşürmek olduğu ve aynı zamanda maliyetleri azaltmak olduğunu söylüyor. ICP yeni olmasına rağmen arkasındaki teknoloji 5 yıldır, Zürih merkezli Dfinity tarafından geliştiriliyor. 

BİR SÜRE SONRA GERÇEK DEĞERİNİ BULABİLİR

Bazen finansal balonların patlaması bir süre sonra o varlıkların gerçek değerini bulması anlamına da gelebilir. Örneğin 2000’li yıllardaki dot.com balonunda internet şirketlerinin değeri sert bir şekilde düşse de 2010’lu yıllarda bu şirketler dünyanın en değerli firmaları arasına girdi.

Finansal balonların oluşturduğu krizlerin ayak sesleri bazen 'geliyorum' da diyor. Örneğin 2000-2008 yılları arasında ABD’de özel sektörün borcu 8.7 trilyon dolardan 18 trilyon dolara çıktı. Vatandaşın borcu ise söz konusu dönemde 7.2 trilyon dolardan 14.1 trilyon dolara yükseldi. Bu borçluluk ortamında herhangi bir finansal balonun patlamasıyla büyük bir ekonomik kriz çıkması an meselesiydi.

Son yıllarda Bitcoin ne zaman yükselse piyasalarda ‘Bitcoin balon mu’ sorusu ortaya atılmaya başlar. Kimileri için bu sorunun cevabı çoktan verildi ve kripto paralar bir süre daha hayatımızda olacak. Kimileri ise kripto varlıkları spekülatif bularak bunlardan uzak duruyor.

Forbes’tan Pete Rizo’nun değerlendirmesi şöyle: Her dört yılda bir fiyatın tüm zamanların en yüksek seviyesine çıktığını görüyoruz. Fiyat daha sonra buradan düşüyor ama tekrar ayağa kalkmasını biliyor. Bu Bitcoin için bir döngü.

*Yukarıdaki derlemede yer alan bilgilerin önemli bir bölümü The Wall Street Journal'ta Jon Hilsenrath imzasıyla yayımlanan 'From Dutch Tulips to Internet Stocks, How to Spot a Financial Bubble' (Hollanda lalelerinden internet hisselerine, bir finansal balonu nasıl tanırsınız?) isimli makaleden alınmıştır.

Ek kaynak: Forbes