Göçük, kömür tozu patlaması, yangın, sel, şev kayması ve büyük felaket: Grizu

Can Mumay - Sıdal Utkucu

Türkiye günlerdir Bartın’da hayatını kaybeden 41 madencinin yasını tutuyor. Altı Cumhuriyet Savcısı olayı soruştururken, Sayıştay raporu iddiaları gündemde. Madende hayatını kaybedenler arkalarında acılı yakınlarını bırakırken, ilgili kurumlar arama kurtarma çalışmaları için seferber oldu.

Türkiye maalesef ölümlü maden kazalarına ve olası ihmallere ilk kez tanık olmuyor. Cumhuriyet tarihinde 3 bini aşkın vatandaşımız maden kazalarında hayatını kaybetti. 1983'te Zonguldak Armutçuk’ta 103, 1992'de Kozlu faciasında 263, 2014’te yaşanan Soma afetinde ise 301 işçi hayatını kaybetmişti.

Ölümlü maden kazaları söz konusu olunca çoğu zaman sebep grizu patlaması oluyor. Bilim insanları grizu patlamasını basitçe; metan gazının madendeki havaya karışması olarak açıklıyor. Madenin içindeki havadaki metan gazının yüzde 5-16 civarında olmasının ardından sıcaklık etkisiyle grizu patlaması meydana gelebiliyor.

Ankara Üniversitesi Beypazarı Meslek Yüksekokulu Acil Durum ve Afet Yönetimi Bölümü’nde Öğretim Görevlisi olarak görev yapan Sadi Uymaz, Türkiye’de kömür madeni kazalarına ilişkin akademik çalışmalara imza atıyor.

'YETERLİ ÖNLEM ALMAMAKTAN...'

Yılmaz madenlerde sadece grizu patlaması riski olmadığını, kömür tozu patlaması, göçük, ocak yangınları, su baskını ve şev kaymaları riski olduğunu da aktardı. Felaketlerin yüzde 99’unun yeterli önlem almamaktan kaynaklandığını aktaran Yılmaz, “Maden içerisindeki küçük yangınlar önlenebilir ancak grizu büyük bir patlamadır, en tehlikelisi ve en zarar verenidir” diye konuştu.

Yılmaz, kömür çıkarma işlemi sırasında kömür tozlarının havaya karıştığını ve bu tozların da patlayıcı olabildiği bilgisini verirken, metanla birleşmeyen kömür tozunun daha düşük şiddette patlamalara sebebiyet verdiğini ifade etti.

KÖMÜR TOZU PATLAMASI İLE GRİZUNUN FARKI NE?

ODTÜ Maden Mühendisliği Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali İhsan Aral, kömür tozu patlaması ile grizu patlamasının benzerliklerini şöyle açıklıyor: Kömür tozu patlamasında da grizuya benzer şeyler yaşanıyor. İkisinde de bir yanıcı maddenin hızlı yanmasıyla patlama oluşuyor. Yani hava kabarcıklarının hızlı bir şekilde etrafa yayılması söz konusu. Kömür tozu patlamasında toz, grizu patlamasında gaz yanıyor. Kömür tozu patlamasında, toz haline gelmiş kömür barut vazifesi görüyor. Bu vakalarda da yeterli oksijen olmadığında karbonmonoksit ortaya çıkıyor.

Sadi Yılmaz, depremlerin de madenlere ciddi zarar verdiğini belirterek, bu afetler sonrası madenlerin durumunun yakından incelenmesi gerektiğini belirtti.

Peki madenlerde yaşanan söz konusu kazalar arama kurtarma çalışmalarına farklı bir biçimde yansıyor mu? Sadi Yılmaz, 28 Ekim 2014’te Karaman, Ermenek’te yaşanan maden faciasını anımsatarak, bu afette madende su baskını olduğunu belirtti. Yılmaz, “Bütün arama kurtarma faaliyetlerinde prensip olarak en çok zorlayan hacimdir. Eğer madende göçük yoksa su baskınlarında dalgıçlar devreye girer” açıklamasında bulundu.

Prof. Dr. Ali İhsan Aral madende oluşan göçükler sonrası arama kurtarma çalışmalarının grizuya göre daha kolay gerçekleştirilebildiğini söylüyor. Aral, işçilerin göçüklerin altında kalmaması durumunda, göçük madenden çıkışı engelliyorsa havalandırma ile sorunun çözülebileceğini aktarıyor.

KAZALARIN YÜZDE 81'İ KÖMÜR MADENİNDE

2010-2015 yılları arasında Türkiye’de yaşanan maden kazalarının yüzde 81’i kömür madenlerinde gerçekleşti. Bu kazalar incelendiğinde can kayıplarının öncelikli sebeplerinin sırasıyla grizu patlaması, su baskını ve çökmeler olduğu ortaya çıktı.

1983-2015 yılları arası Türkiye’de maden kazaları için en ölümcül dönemdi. Söz konusu zaman diliminde 19 farklı işletmede 1.000 madenci hayatını kaybetti. 2010-2020 yılları arasında madencilik sektöründe yaşanan ölümlü kazaların yüzde 55’i kömür madenlerinde meydana geldi.

Ek kaynaklar: Türkiye’deki Kömür Madeni Kazalarına İlişkin Değerlendirme (Derin, Varol, Uymaz, 2017) Geçmişten Günümüze Maden Kazaları (Yaşar, İnal, Kaya, 2015)

Kaynak: Web Özel