Cumhuriyetimizin 100. yılında Türk markalarının gurur dolu yolculuğu

Prof. Dr. Süphan Nâsır / İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi

TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞUNA TANIKLIK ETMİŞ ASIRLIK MARKALAR

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna tanıklık etmiş; küçük bir işletme olarak kurulan ve günümüze kadar ayakta kalmayı başaran Türkiye’nin en köklü bazı markaları arasında 1777 yılında Bahçekapı’da açtığı küçük şekerci dükkanında lokum ve akide şekeri üretmeye başlayan Hacı Bekir Efendi’nin kurduğu Türkiye’nin en eski markası Hacı Bekir Lokumları; Orta Asya’daki Türkler tarafından tüketilen bilinen en eski içeceklerinden bozayı 1870 yılında Vefa semtinde  üretmeye başlayan Vefa Bozacısı, Saray tatlısı baklavayı 1871 yılından beri üreten ve baklavada Türkiye’nin dünyaca ünlü markası haline gelen Karaköy Güllüoğlu; 1871 tarihinde Fatih’te çiğ kahveyi kavurup dibeklerde öğüterek müşterilerine hazır olarak satmaya başlayan Kuru Kahveci Mehmet Efendi; Osmanlı sarayının tatlılarından ve iftar sofralarını vazgeçilmezi güllacı 142 yıldır üreten Saffet Abdullah Güllaçları; 2. Abdülhamid döneminde saray mutfağının aşçılarından Abdullah Usta’nın Karaköy Rıhtım’da 1888’de açtığı ve 135 yıldır Osmanlı mutfağı yaşatmaya çalışan Hacı Abdullah Lokantası; 1900’lü yılların başında Denizli’de kurulan 1931 yılında İstanbul’a gelerek Koska semtinde faaliyetine devam eden ve bulundukları semtten dolayı Koska’daki Helvacı olarak anılmaya başlayan Koska bulunmaktadır.

Gıda sektöründeki Komili gibi bazı asırlık markalarımız ise yabancı şirketler tarafından satın alınmıştır. 1878 yılında Midilli Adası’nın Komi köyünde sabun ve zeytinyağı üretimine başlayan Komili Hasan, Osmanlı sarayına ilk zeytinyağı ve sabunu tedarik eden marka olarak zeytinyağını yaklaşık 1,5 asırdır sofralarımıza taşımaktadır. Türkiye’nin en köklü gıda markalarından Komili, 1995’te önce Unilever markasına, daha sonra ise merkezi ABD’de bulunan Bunge Grup isimli uluslararası bir şirkete satıldı ve halihazırda faaliyetlerini bu şirketin çatısı altında sürdürmektedir.

Türkiye’nin 100 yıldan uzun bir geçmişe sahip bankacılık sektöründe de markaları bulunmaktadır. Türkiye’nin en eski ve en büyük kamu bankalarından Ziraat Bankası’nın kuruluş tarihi Osmanlı İmparatorluğu dönemine dayanmaktadır. 1863 yılında, Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulan banka, köylülere kredi vermek, tarım ürünlerini finanse etmek ve tarım sektörünün gelişimini teşvik etmek gibi tarım odaklı ekonomik faaliyetlere odaklanmıştı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından da Ziraat Bankası, devletin ve tarım sektörünün finansman ihtiyaçlarını karşılamaya devam etmiştir. Ziraat Bankası, tarım ve kırsal kalkınma alanlarında önemli bir rol oynamış ve Türkiye’nin ekonomik kalkınmasına katkı sağlamıştır. Öte yandan, Türkiye İş Bankası 1924 tarihinde Atatürk’ün öncülüğünde ve Cumhuriyet döneminde kurulan Türkiye’nin ilk özel ticaret bankasıdır. Bankanın kuruluş amacı, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında ülkenin ekonomik kalkınmasına destek olmak ve ticari faaliyetleri finanse etmekti.

CUMHURİYET DÖNEMİNİN GLOBALLEŞEN MARKALARI

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra büyüyüp gelişen çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren birçok başarılı marka bulunmaktadır ve bazıları uluslararası arenada büyük bir etki yaratmıştır. Bunlardan biri de Türk Hava Yolları‘dır (THY). Türkiye’nin bayrak taşıyıcı havayolu şirketi olan THY, 1933 yılında kurulmuş olup Cumhuriyet döneminin önemli bir markasıdır. Yüksek standartlara sahip uçuş filosu, dünya genelinde geniş uçuş ağı ve yolcularına yaşattığı üstün uçuş deneyimi ile THY, müşteri memnuniyeti, hizmet kalitesi ve sektör liderliği gibi alanlarda birçok ulusal ve uluslararası ödül kazanmış bir havayolu markasıdır. APEX (Havayolları Yolcu Deneyimi Derneği) tarafından “Beş Yıldızlı Global Havayolu” seçilen THY, Avrupa’nın En İyi Uçak İçi Eğlence ve En İyi Yiyecek & İçecek Ödülü’nü de almıştır. Skytrax tarafından İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça, Japonca ve Çince dillerinde toplanan milyonlarca yolcu geribildiriminin analizi sonucunda THY sekinci kez Avrupa’nın En iyi Havayolu Şirketi seçilerek Türkiye’nin markası olarak dünya markası olmayı başarmış markalarımız arasındadır.

Global marka haline gelen bir diğer Türk markası ise 1944 yılında kurulmuş olan Türkiye’nin önde gelen gıda şirketlerinden Ülker’dir. Yıldız Holding dünyaca ünlü çikolata markası Godiva‘yı 2007 yılında 800 milyon dolara ve 2014 yılında ise United Biscuits markasını 3,5 milyar dolara bünyesine katarak global bir oyuncu haline gelmiştir. 2016 yılında ise bisküvi, çikolata, şekerleme üreten Ülker, Godiva, United Biscuits ve DeMet’s şirketleri Pladis adıyla tek bir global şirket altında birleşmiş ve Pladis, bisküvide şu anda dünyada 2’nci, çikolatada ise 7’nci sıradadır.

Türkiye, dünya genelinde birçok ünlü giyim markasının üretim üssü olarak önemli bir konuma sahiptir. Ucuz işçilikten dolayı İspanyol giyim markası Mango ve Zara, İsveç merkezli H&M, Fransız kökenli Lacoste gibi birçok global giyim markası Türkiye’de üretim yapmakta veya Türk tedarikçileri kullanmasına rağmen, Türk markaları giyim ve tekstil sektöründe global marka yaratma konusunda çok da başarılı olamamıştır. Lc Waikiki ve Mavi Jeans dünya genelinde mağazaları ile giyim ve tekstil sektöründe faaliyet gösteren başarılı Türk markalarındandır. 1988 yılında Fransız asıllı üç ortak tarafından kurulan Lc Waikiki, 1997 yılında Taha grubuna bağlı Tema Tekstil tarafından satın alınarak bir Türk markası haline gelir. 2022 yılı sonu ile 1 milyar USD’den fazla ihracat yapan, faaliyette bulunulan 58 ülkenin 23’ünde pazar lideri olup Avrupa’nın en başarılı 6. Moda Perakende markasıdır. Global moda sektöründeki başarılı bir diğer markamız Mavi 1991’de İstanbul’da kurulmuş olup dünyada 37 ülkede faaliyet göstermekte olup 2021’de şirketin global perakende büyümesi %146’dır. 

Beyaz eşya ve elektronik sektöründe Türkiye’nin global olarak tanınan markaları arasında Arçelik, Beko ve Vestel sayılabilir.  Arçelik, 1955 yılında Türkiye’de kurulmuş ve o günden bu yana birçok ülkede faaliyet göstererek uluslararası arenada tanınmış bir marka haline gelmiştir. Ülker markası gibi Arçelik de Grundig, ElektraBregenz gibi uluslararası markaları bünyesine katarak uluslararası pazarda büyümeye odaklandı ve global bir oyuncu haline geldi.

2,27 milyar dolar ile Türkiye’nin 6. en çok ihracat yapan firması olan Arçelik şu an 12 markası (Arçelik, Beko, Grundig, Blomberg, ElektraBregenz, Arctic, Leisure, Flavel, Defy, Altus, Dawlance, Voltas Beko) ile 9 ülkede, 30 üretim tesisi ve 53 ülkedeki iştirakleriyle global olarak faaliyet göstermektedir. Ayrıca Arçelik son yıllarda sürdürülebilirlik çalışmalarına önem vermekte ve sürdürülebilirlik ile ilgili ulusal ve uluslararası alanda birçok ödülü de bulunmaktadır.

1984 yılında faaliyete başlayan Vestel ise 158 ülkeye gerçekleştirdiği ihracat ile elektronik sektöründe 23 yıldır ihracat şampiyonluğunu elinde bulundurmaktadır. İhracattan aldığı pay ile Türkiye ekonomisi için önemli bir gücü temsil eden Vestel, Avrupa TV pazarının ilk 2, beyaz eşya pazarının ise ilk 5 üreticisinden biridir. Vestel markasının da uluslararası Ar-Ge & tasarım, müşteri memnuniyeti, insan kaynakları ve çevre alanında birçok ödüllü bulunmaktadır. 

Ülkemizde savunma teknolojilerinin ihracatında önemli bir artış gerçekleşmekte olup önde gelen savunma sanayii ülkelerinden biri olma yolunda ilerlemekte ve yurt dışından ciddi bir talep görmektedir. Dünyada Türk savunma sanayinin önemli markalarından Baykar, savunma ve havacılık sektöründe faaliyet gösteren dünyanın sayılı insansız hava aracı (İHA) üreticilerinden biridir. Türkiye’de %93 yerlilik oranına sahip ilk yerli ve milli insansız hava araçlarını üreterek Türk Silahlı Kuvvetleri’nin envanterine girmiş olan Baykar markası, bu teknolojileri yurt dışındaki Katar, Ukranya, Azerbaycan, Polonya gibi birçok ülkeye de ihraç etmektedir. Baykar şirketinin son yıllarda gelirlerinin %99’undan fazlasının ihracattan geldiği bilinmekte ve Bayraktar TB2 dünyanın en fazla ülkeye ihraç edilmiş SİHA’sı olmuştur. 

100 yıldan uzun bir geçmişe sahip olan Türkiye’nin en eski asırlık ilaç şirketlerinden Abdi İbrahim, 1912 yılında Eczacı Abdi Nadir İbrahim Bey tarafından Küçükmustafapaşa’da kurulmuştur. Dünya çapında birçok lisansörle çalışan Abdi İbrahim aynı zamanda kendi lisanslı ürünlerini de üreterek yetmişten fazla ülkeye ilaç ihracatı yapmaktadır. Abdi İbrahim, Türkiye’den çıkıp uluslararası alanda tanınan ilaç markası olarak ilk 100’e giren ilk ve tek Türk ilaç markasıdır. 

Global pazarlarda başarılı olan bir diğer markamız Anadolu Efes 1969 yılında İstanbul ve İzmir'de bira üretmeye başlamış ve kısa sürede dünyaya açılmıştır. Türkiye’de bira kültürünü geliştirerek sektörünün gelişimine katkıda bulunmuştur. Türkiye’nin en büyük bira üreticisi olmuştur. 70'nin üzerinde ülkeye ihracat gerçekleştiren ve Türkiye'nin yanı sıra Rusya, Moldova, Sırbistan, Romanya ve Kazakistan'da yatırımları olan Efes'in dünyada toplam 21 bira fabrikası, 5 malt üretim tesisi, 1 şerbetçi otu işleme tesisi bulunmaktadır. Üretim hacmi bakımından Avrupa’nın en büyük 5. ve dünyanın en büyük 9. bira şirketi olan Anadolu Efes satış gelirlerinin üçte ikisinden fazlasını yurtdışından elde etmektedir.

SPOR DÜNYASININ PARLAYAN MARKALARI

Anadolu Efes bira markasının gelişimine de katkıda bulunmak ve sosyal sorumluluk olarak Türk gencine sporu sevdirmek için Tuncay Özilhan 1976 yılında Kadıköyspor’u satın almış ve kurulan yeni kulübe Efes Pilsen adını vermiştir. Türk spor tarihinde Avrupa kupası kazanan ilk takım olmayı başaran kulüp, yalnızca basketbol branşında erkek basketbol takımıyla faaliyetini sürdürmektedir. 2010'da çıkarılan alkol ve tütün ürünlerinin sportif ve müzikal faaliyetlerde kullanılmasına ilişkin yasa gereği 2011'de adını Anadolu Efes Spor Kulübü olarak değiştirmiştir. Anadolu Efes spor alanında da basket takımı ile globalde marka haline gelmiştir. Euroleague’de iki şampiyonluk, bir finalistlik, ve üçüncülüğü; 12 Türkiye Kupası şampiyonluğu; 16 Türkiye Basketbol Ligi şampiyonluğu; ve 13 Cumhurbaşkanlığı Kupası şampiyonluğu gibi nice başarıları bulunmaktadır.

Mustafa Kemal Atatürk sporun önemini bilen bir lider olarak "Türk sporculuğu, uluslararası alanda lâyık olduğu yerini alacaktır. O zaman Türk sporculuğu, memleket ve millet yaşamında etkili olduğu kadar, biraz da uygarlık ve belki de benim tahminimden fazla bir uygarlık belirtisi olacaktır.” şeklinde 1926 yılında düşüncelerini belirtmiştir. Türk gençliği Ata’mızı bu konuda da yanıltmadı ve farklı spor branşlarında sporcularımız dünyada başarıları ile birer marka haline gelmiştir. Spordaki başarılarımız arasında birçok otoriteye göre tüm zamanların en iyi haltercisi olarak kabul Cep Herkülü Naim Süleymanoğlu, UEFA Süper Kupası kazanan ilk ve tek Türk takımı olan Galatasaray, 2003 yılında, ikinci olduğu Avrupa Kadınlar Voleybol Şampiyonası'ndan bu yana,  "Filenin Sultanları" unvanı ile anılan Türk kadın milli voleybol takımı, ve daha anmakla bitmeyecek başarılı sporcularımız ve takımlarımız bulunmaktadır.

CUMHURİYETİMİZİN DECACORN VE UNICORN GİRİŞİMLERİ

Türkiye’de değeri 10 milyar dolar seviyesini geçip decacorn girişim olan ilk startup 2021 yılında 16,5 milyar dolar değerleme ile Trendyol olmuştur. 2010’da giyim ürünleri üzerine satış yapan bir alışveriş sitesi olarak Demet Mutlu tarafından 300 bin dolar sermaye ile kurulan site zaman içinde e-ticaret pazar yerine dönüştü. Çinli şirket Alibaba Group, 2018’de Trendyol’a 728 milyon dolar karşılığında ortak oldu ve 2020’de 350 milyon dolarlık daha yatırım yaparak ortaklık payını %86’5’a çıkardı.

2015 yılında Türk girişimci Nazım Salur tarafından kurulan hızlı teslimat uygulaması Getir, 2021 yılında uluslararası pazarlara açılarak Londra, Amsterdam, Berlin, Paris, İspanya, İtalya ve Lisbon’a hizmet vermeye başlamıştır. Türkiye merkezli teslimat uygulaması Getir, 2022 yılında 768 milyon dolar yatırım alarak 11,8 milyar dolar değerlemeye ulaşarak Avrupa’daki hızlı market ürünleri teslimatı sektöründe 10 milyar dolar barajını aşarak decacorn unvanını alan ilk şirket oldu. 2023 senesi içinde Fransa’dan çekilen Getir, İtalya, Portekiz ve İspanya pazarından çekileceğini duyurmuştur.  

Değeri 10 milyar doların altında kalan ama 1 milyar doları aşan unicorn olarak adlandırlan Türk girişimler arasında ise mobil oyun girişimi Peak Games ve Dream Games, online alışveriş sitesi Hepsiburada, 28 ülkeye teknoloji ihraç eden yazılım girişimi Insider ve elektronik para ve ödeme hizmetler sunan Papara bulunmaktadır.

CUMHURİYETİMİZİN ÇİCEĞİ BURNUNDA MARKALARI

Türkiye’nin ulaşım devi olarak kendisini konumlandıran Martı, Oğuz Alper Öktem ve Sena Öktem tarafından kurulup 2019 yılında faaliyete geçmiş, elektrikli scooter paylaşımı sağlayan yerli bir teknoloji girişimdir. Martı sonrasında portföyüne e-moped, e-bisikleti eklemiştir. Son olarak ise aynı yönde seyahat eden sürücülerle eşleştiren bir araç çağırma hizmeti de sunmaya başladı. Trafik yoğunluğunda kullanıcılara hızlı ulaşım imkanı sağlayan, düşük egzoz emisyonu ve karbon salımını ile son yıllarda büyük şehirlerde popülerliği gitgide artan bu araçların kullanımına ilişkin elektrikli scooter yönetmeliği de yayınlanmıştır. Martı’nın öncülüğünde başka markaların da pazarda hizmet vermeye başlaması ile büyük şehirlerin trafik ve taksi problemlerine alternatif ulaşım imkanı doğmuştur. Martı’nın şirket hisseleri 13 Temmuz 2023'te New York Borsası (NYSE) işlem görmeye başlamıştır.

2035 yılında yeni otomobiller ve kamyonetler için sıfır CO2 emisyonu öngören Avrupa Birliği yasası ile birlikte Türkiye'de devlet tarafından desteklenen ilk büyük yerli elektrikli otomobil üretimi projesi hayata geçti. Beş Türk şirketinin devlet ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından desteklenen bir konsorsiyumda birleşmesinin sonucu %100 elektrikli Türk otomobillerini üretmek için TOGG markası 2018 yılında kuruldu. TOGG'un montaj tesisi ve lityum iyon pil üreten yan kuruluşu Siro Gemlik'te  açıldı ve ilk araç olan Togg T10X Cumhuriyetimizin 99. Yılında 29 Ekim 2022 tarihinde üretim bandından indi ve Mart 2023 tarihinde satışa sunuldu. Kısa sürede büyük bir ilgi ve talep gören TOGG 2023 yılı sonuna kadar 26 bin 565 adet aracı sahiplerine teslim etmeyi hedeflemektedir. 

GLOBAL MARKALARA YÖN VEREN TÜRKLER

Dünya’nın dört bir yanında farklı sektörlerdeki global markaları yöneten başarılı Türk yöneticilerimiz de bulunmaktadır. Dünya devi şirketlerde üst düzey yöneticilik yapan Türk yöneticiler girişimci, yeniliğe açık, değişime hızlıca adapte olabilen, krizleri soğuk kanlı olarak yönetebilen, insan ilişkilerinde başarılı ve güçlü ilişkilere sahip kişilikleriyle başarılı profil çizmektedirler. Milyar Euroluk büyüklükte bütçeleri yöneten global Türk yöneticiler arasında BBVA CEO’su Onur Genç, Vodafone Grubu Avrupa CEO’su ve İcra Kurulu Üyesi Serpil Timuray, ING Grubu Global İcra Kurulu Üyesi Pınar Abay, Rolls-Royce CEO’su Tufan Erginbilgiç, Schneider Electric Uluslararası Operasyonlardan Sorumlu Dijital Dönüşüm Kıdemli Başkan Yardımcısı Bora Tuncer, Menarini CEO’su Elçin Barker Ergün, Coca-Cola Avrasya ve Orta Doğu Operasyon Birimi Başkanı Sedef Salıngan Şahin, Castrol Başkan Yardımcısı Ömer Dormen gibi isimler sayılabilir.

Capital dergisinin her yıl hazırladığı Global 50 Türk Yönetici 2022 listesinde yurt dışındaki en güçlü 50 Türk yöneticinin yarısının da kadın olması ayrı bir gurur kaynağıdır. Mustafa Kemal Atatürk‘ün Cumhuriyet devrimleriyle kadınlar toplum içinde değer kazandı. Erkekler ile eşit haklara sahip olan Cumhuriyet kadınlarımız sadece Türkiye sınırları içinde değil, global iş dünyasında da hem yönettikleri cirolar ile hem de globaldeki etki alanlarıyla adlarından söz ettirir hale gelmiştir.  

Evlatlarına en büyük emaneti, mimarı olduğu cumhuriyet: Selanikli bir yetimin öyküsü...Gündem

Kaynak: Haber Global TV