Moody's Türkiye'nin kredi notunu B2'ye düşürdü

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody's, Türkiye'nin kredi notunu, ülkenin dış kırılganlıklarının yanında mali tamponlardaki aşınmayı ve kurumsal zorlukları işaret ederek düşürdü.

Kuruluş Türkiye'nin kredi notunu B1'den B2'ye indirdi ve not görünümünü mali ölçümlerin beklenenden daha hızlı kötüleşebileceğini kaydederek "negatif"te bıraktı. Bu seviye, kuruluşun belirlediği yatırı yapılabilir ülke notlarının 5 basamak altını işaret ediyor.

Moody's analistleri Sarah Carlson ve Yves Lemay, yaptıkları açıklamada, "Türkiye'nin dış kırılganlıkları muhtemelen artan bir şekilde ödemeler dengesi krizinde somutlaşacak," dedi ve "Türkiye'nin kredi profiline yönelik risklerin artması ile birlikte, ülkenin kurumları bu zorlukları etkin bir şekilde çözmekte isteksiz ya da çözemiyor görünüyor" değerlendirmesinde bulundu.

Moody's analistleri, altın hariç brüt döviz rezervlerinin bu yıl yüzde 40'tan fazla düşerek 4 Eylül itibarıyla 44.9 milyar dolara indiğini ve bunun ülkenin ödemeler dengesini sürdürebilme yeteneği üzerinde baskı oluşturduğunu kaydettiler. Moody's ayrıca artan jeopolitk riskler konusunda da uyarıda bulundu.

Diğer kredi derecelendirme kuurluşlarından S&P'nin Türkiye için kredi notu B+ ve Fitch'in ise BB- seviyesinde.

Moody's'in kredi notuna ilişkin yaptığı açıklamada dikkat çeken noktalar şöyle:

Not düşürme kararında üç temel faktör etkili oldu:

1. Türkiye'nin dış kırılganlıklarının ödemeler dengesi krizinde belirginleşmesi giderek artmaktadır.

Türkiye'nin döviz rezervleri hem brüt hem de net bazda yıllardır aşağıya doğru sürükleniyor, ancak şu anda Merkez Bankası'nın 2020'nin başından bu yana lirayı savunmaya yönelik başarısız girişimleri nedeniyle GSYİH'nın yüzdesi olarak onlarca yılın en düşük seviyesinde. Gayri safi döviz rezervleri (Moody's metodolojisine uygun olarak altın hariç) şu anda (4 Eylül itibariyle) yılın başından bu yana yüzde 40 düşüşle 44.9 milyar $ seviyesinde bulunuyor. Türkiye, brüt rezervleri artırmak için bir dizi önlem denedi - ülkenin Katar ile takas hattının üçe katlanması ve bankaların rezerv gereksinimlerinin artırılması da dahil - ancak bu alınan önlemlerin gücü yaklaşan dış borç ödemelerine karşı ölçüldüğünde olağanüstü düşük bir tampon. Moody's, yabancı para rezervlerinin dış borç geri ödemelerini ve yerleşik olmayan mevduatları karşılamaya yeterliliğinin bir göstergesi olan ülkenin dış hassasiyet göstergesinin (EVI) 2019'da yüzde 263'ten 2021'de yüzde 409'a yükseleceğini tahmin ediyor ki bu, uluslararası yatırımcı duyarlılığının işareti. Bir krizde yetkililer, vadesi gelen dış borcu geri ödemek için ticari bankaların merkez bankasına yatırılan 44 milyar ABD doları tutarındaki rezervlerini kullanabilir, bu nedenle Moody's EVI hesaplamasında brüt rezervleri kullanır. Ancak böyle bir durum, hükümetin kıt olan döviz varlıklarını korumak için kısıtlamalar getirmesi riskini artıracaktır.

Nitekim bankaların TL ve YP yükümlülükleri için zorunlu karşılıkları netleştirilirse, net döviz rezervleri artık sıfıra yakın. Ayrıca, swaplara olan bağımlılık 2020'de çok hızlı bir şekilde arttı. Türk Merkez Bankası, Mart ayındaki 30 milyar dolardan Temmuz ayı sonu itibariyle 53 milyar dolarlık net açık pozisyona sahipti. Diğer bir deyişle, bu swaplar devredilmezse, ticari bankaların merkez bankasındaki tüm rezervleri bu kısa pozisyonu karşılamaya yetmez. Türkiye önemli miktarda altın rezervine sahiptir ve hem altın fiyatındaki artışlar hem de tutulan altın hacimlerindeki artış nedeniyle, altın varlıkları artık büyük ölçüde döviz rezervlerine eşittir (Eylül başında 42,7 milyar dolar).

Türkiye'nin esnek döviz kuru, reel ekonomiyi makroekonomik şoklardan izole eden ve ülkenin yapısal dengesizliklerine değinmeden karışmasına izin veren bir şok emici görevi gördü. Daha yakın zamanlarda yetkililer, zayıf bir para biriminin ekonomik sonuçları nedeniyle liranın serbestçe dalgalanmasına izin verme konusunda isteksiz davrandılar.

Türkiye'nin zayıf döviz kurunun, bazı ihracatçı endüstrilerdeki yüksek ithalat içeriği nedeniyle, malların büyüme ve ihracat rekabet gücü üzerinde diğer birçok ülkede olduğu kadar etkisi yok. Bununla birlikte, turizm endüstrisi daha rekabetçi bir döviz kuruna oldukça duyarlı ve döviz kurundaki zayıflık dönemleri, genellikle rekor seviyelere ulaşan turist girişleriyle çakışıyor. İthalat sıkışmasının ve çok güçlü bir turizm sezonunun Türkiye'nin cari açığını fazlaya kaydırmasına yardımcı olduğu 2019'da durum kesinlikle böyleydi. Bununla birlikte, pandeminin turizm endüstrisi üzerindeki etkisinin ışığında, Türkiye önümüzdeki yıl bu faydayı elde etmeyecek ve Moody's'in temel durumu, endüstrinin küresel olarak 2021'de pandemi öncesi seviyelere yalnızca kısmi bir iyileşme sağlayacağı yönünde. 

Dolarizasyon, Türkiye için ödemeler dengesi krizi riskini artıran önemli bir sorundur; B kredi notu seviyesindeki ülkeler arasında ikinci en yüksek dolarizasyon güvenlik açığı göstergesine sahiptir. Ülkede iç ekonomiye artan güven nedeniyle 2000'li yılların başında dolar değer kaybetmişti. Bununla birlikte, son yıllarda Moody's giderek daha yüksek dolarizasyon seviyeleri gözlemledi ve 2018'den bu yana ABD doları veya euro gibi sert para birimleriyle ifade edilen mevduatın payı, bankacılık sistemindeki toplam mevduatın yüzde 50'sinden fazlasını oluşturuyor.

2. Türkiye'nin kredi profiline yönelik riskler arttıkça, ülke kurumları bu zorlukları etkili bir şekilde çözemiyor veya isteksiz görünüyor.

Bugünkü derecelendirme eylemini belirleyen ikinci faktör ise, derecelendirme kuruluşunun bir yönetişim unsuru olarak gördüğü Türkiye'nin politika güvenilirliği ve etkinliğinin zayıfladığı yönündeki Moody's görüşüdür.

Şu anda, siyasi baskılar ve sınırlı Merkez Bankası bağımsızlığı, para otoritelerinin yavaş tepki verme işlevi ve tepki işlevlerinde öngörülemezlik, düzensiz döviz kuru ve ekonomik uyum olasılığını artırmaktadır. Politika faizi artık reel olarak negatif, enflasyon hedefin oldukça üzerinde ve enflasyon beklentileri artıyor. Ancak, Merkez Bankası para politikasını sıkılaştırmak için yalnızca mütevazı bir adım attı. Bu ne kadar uzun sürerse, para birimi üzerinde aşağı yönlü baskının devam etme olasılığı o kadar yüksektir.

Dahası, Türkiye'nin dalgalı döviz kuruna 2001 yılından beri uzun süredir devam eden taahhüdü, döviz kuru bir şok emici görevi görebileceğinden ödemeler dengesi krizinden önemli bir kurumsal yalıtım kaynağıydı. Bu yıl döviz piyasasında yapılan müdahalelerin ve düzenleyici faaliyetlerin ölçeği ve sayısı düşünüldüğünde, liranın dalgalı kur rejimiyle yönetildiğini görmek zor.

Türkiye'nin yapısal ekonomik zorlukları açıktır ve Moody's, Türk makamlarının, ekonominin kronik yurtiçi tasarruf eksikliğinin önemli dengesizlikler ve yabancı sermaye kaynaklarına aşırı bağımlılık yarattığını anladığına inanmaktadır. Türkiye, istihdam yaratmayı engelleyen işgücü piyasası katılıklarından da muzdariptir. Üretkenlik de zayıftır ve bazı sektörlerde yapısal olarak yüksek enflasyonu desteklemektedir. AB, IMF ve OECD gibi uluslararası gözlemciler, zayıf üretkenlik ve istihdam sonuçlarının temel itici gücü olarak zayıf eğitim sonuçlarına işaret ediyor. Bu temel zorlukları ele alan yapısal değişiklikler yapmak, ekonomi üzerinde kısa vadeli acılara neden olabilir ve reformun faydalarının gerçekleşmesi yıllar alabilir.

Son yıllardaki politika girişimleri, Türkiye'nin makroekonomik sorunlarının yapısal temellerini ele alma açısından yetersiz kalmış ve bu ekonomik kırılganlıkların üstesinden gelmek için isteksizlik veya kapasite eksikliğine işaret etmektedir. Dahası, büyümeyi destekleyen önlemler ters yönde ilerledi ve kredi büyümesine (ve mali veya yarı mali teşviklere) dayandı. 2019'un ikinci yarısından itibaren, devlete ait bankalar, ekonomik gerilemeye karşı koymak için kredi yaratmayı genişletmeye teşvik edildi. Uzun vadelerde ve piyasa oranlarının altında kredi kartı ve diğer tüketici borçlarını üstlenmek ve yeniden yapılandırmak için özel programlar kabul ettiler. Pandemi sırasında iç talebi desteklemek için bankacılık düzenleyicisinin aldığı tedbirler nedeniyle 2020 yılında kredi büyümesi yüksek kalmıştır. Bu önlemlerden bazıları şu anda geri çekiliyor, ancak yıl sonuna kadar kredi büyümesi yüksek kalacaktır.

3. Uzun yıllardır kredi gücü kaynağı olan Türkiye'nin mali tamponları aşınmaktadır.

Bu yazın başlarında, Moody's Türkiye'nin mali güç faktörü puanını iki kademe düşürerek "ba1" e düşürdü, çünkü artan devlet borç seviyeleri nedeniyle borç satın alınabilirliği önemli ölçüde zayıfladı ve zayıf borç yapısı bir kaç yıl öncesine göre hükümetin finansmanını yüksek enflasyon ve kur değer kaybına karşı daha zayıf hale getirdi. Hükümetin salgına mali tepkisi görece mütevazı olsa da, Türkiye'nin 2018'den beri iki krizle mücadele etmek zorunda kalması kamu maliyesini olumsuz etkiledi. Koronavirüsün ekonomik etkilerini yönetmeye yönelik zayıf büyüme performansı ve mali tedbirler 2020'de açık üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olacak ve Moody's bunun GSYİH'nın yüzde 7,5'ine yükseleceğini tahmin ediyor.

Faiz dışı dengenin genişlemesine ek olarak, liradaki değer kaybı ve yüksek enflasyon, daha yüksek getiri pahasına iç ve değişken faizli borçlanmaya artan bağımlılık nedeniyle borç yükünün artmasına ve daha yüksek faiz ödemelerine katkıda bulunacaktır. Sonuç olarak Moody's, hükümetin borç yükünün 2019'da yüzde 32,5'ten 2020'de yüzde 42,9'a yükseleceğini ve borç ödenebilirlik oranının (genel devlet faiz ödemelerinin genel devlet gelirlerine oranı) 2020'de yüzde 8,8'e gerileyeceğini tahmin ediyor. 2019'da yüzde 7,3 ve 2018'de yüzde 5,8 olacağını öngörüyor. Baz senaryoya göre, 2020 ekonomik şokunun ardından büyümeye geri dönüş, yaklaşık yüzde 2'lik faiz dışı açıkların yukarı yönlü borç yörüngesi üzerindeki etkisini ve artan faiz yükünü dengelemeye yeterli olmayacak. Bu nedenle Moody's, önümüzdeki yıllarda Türkiye'nin borç yükünün GSYİH'nın yüzde 46'sının üzerine çıkmasını bekliyor. Türkiye'nin borç ölçütleri, benzer şekilde derecelendirilen emsallerine göre - bazen önemli bir marjla - hala daha elverişli olsa da, Moody's'in görüşüne göre, yukarıda özetlenen borç ölçütlerindeki bozulma, Türkiye'nin mali gücünün artık ülkenin diğer kredi zorluklarını aynı derecede dengelemediği anlamına geliyor. 

Örneğin, hükümetin büyümeyi canlandırma arzusu, beklenenden daha büyük bütçe açıklarına yol açarsa ve kamu-özel ortaklıkları veya garantili borçlar üzerindeki yükümlülükleri karşılaması gerekirse, bu durum daha da kötüleşebilir.

Olumsuz görünümün sürdürülmesi, mali ölçütlerin önümüzdeki yıllarda şu anda beklenenden daha hızlı bozulabileceği görüşünü yansıtıyor. Ayrıca, yetkililerin yetersiz tepki işleviyle ilişkili aşağı yönlü riskleri de yansıtıyor ve bu da Türkiye'nin önümüzdeki yıllarda tam anlamıyla bir ödemeler dengesi krizi yaşama olasılığını artırıyor. Son olarak, çeşitli cephelerde yükselen jeopolitik risk seviyelerini yansıtıyor - Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği (AB, Aaa istikrarlı) ile ilişkiler ve Doğu Akdeniz'deki gerilimler - herhangi bir kriz için hızlandırıcı.

Moody's, ilgili bir kararda, Türkiye'nin uzun vadeli ülke tavanını düşürdü: döviz tahvil tavanı B1'den B2'ye; döviz mevduat tavanı B3'ten Caa1'e; ve yerel para birimi bonosu ve mevduat tavanları Ba2'den Ba3'e. Kısa vadeli döviz tahvil tavanı ve kısa vadeli yabancı para mevduat tavanı, Prime Not (NP) seviyesinde değişmeden kaldı.

Moody's'in çevresel etkenlerle ilgili analizi ise şu şekilde oldu:

"Moody's, bağımsız ihraççıların ekonomik, kurumsal ve mali güçlerini ve olay riskine duyarlılıklarını değerlendirirken çevresel (E), sosyal (S) ve yönetişim (G) faktörlerinin etkisini dikkate alır. Türkiye örneğinde, ESG'nin kredi profili açısından önemliliği aşağıdaki gibidir.

Çevresel hususlar Türkiye'nin kredi profili açısından önemli değildir ve ülke fiziksel olarak iklim değişikliği risklerine maddi olarak maruz kalan hükümdarlardan biri olarak tanımlanmamıştır. Türkiye, sanayileşme ve hızlı kentleşmeye dönüşen hızlı nüfus artışı nedeniyle bazı çevresel baskılar yaşamaktadır. Bu, artan kirlilik ve bir dereceye kadar çevresel bozulma ile sonuçlansa da, bu düşünceler Türkiye'nin kredi profili için önemli değildir.

Sosyal mülahazalarla ilgili olarak, Türkiye işgücü piyasasındaki katılıklar ve düşük kadın katılım oranı ile karşı karşıyayken, bu kredi özellikleri, pozitif ama yavaşlayan büyüme potansiyelinin temelini oluşturan Türkiye'nin genç nüfusu tarafından hafifletilmektedir. Ayrıca Moody's, koronavirüs salgınını, salgının ekonomik mali sonuçlarının yanı sıra halk sağlığı ve güvenliği açısından önemli etkileri göz önüne alındığında ESG çerçevemiz kapsamında bir sosyal risk olarak görüyor.

Türkiye'nin zayıf ve kötüleşen yönetişimine ilişkin değerlendirmemiz, 2018 ortalarında cumhurbaşkanlığı sisteminin yürürlüğe girmesinden bu yana Türkiye'nin notunu birkaç kademe düşürme kararımızın temelini oluşturan önemli bir kredi özelliği oldu. O zamandan beri, Türkiye'de bazen kanunlarda ve uygulamalarda önemli değişikliklerin yapılmasını emreden resmi kararnamelerin artık onay almak için Meclis'ten geçmesine gerek kalmaması yaygın bir uygulama haline geldi. Bu müdahaleler, 2018 piyasa baskılarından bu yana daha sık hale geldi. Dahası, yürütme, bu kurumların güvenilirliğini ve etkililiğini anlamlı bir şekilde baltalayan kilit kurumların bağımsızlığını zayıflatmaya devam ediyor."

Kaynak: Haber Global TV