3 soru 3 cevap: Sudan'da neler oluyor?

Sudan'da yönetimde bulunan askeri rejim içindeki büyük güç mücadelesi çatışmalara döndü. Yönetimdeki ordu ile paramiliter güç Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasındaki çatışmalarda ölü sayısı her geçen dakika artarken, ülkenin iç savaşın eşiğinde olduğu yorumları yapılıyor. HDK, Cumhuriyet Sarayı ile biri başkent Hartum'da olmak üzere iki uluslararası havalimanını ele geçirdi. İki taraf da başkentin üzerine savaş uçakları gönderip çatışmaları başlattığı gerekçesiyle birbirini suçluyor.

1. ÇATIŞMA NEDEN BAŞLADI?

Cumartesi sabah saatlerinde başlayan çatışmaların nedenini anlayabilmek için ülkede 2021 yılının Eylül ayında gerçekleşen askeri darbeye bakmak gerekiyor. Darbeden bu yana askeri bir konseyle yönetilen Sudan'da, iki komutanın güç mücadelesi söz konusu.

Askeri Konsey Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ile yardımcısı ve aynı zamanda HDK'nin lideri ve Hemedti ismiyle de bilinen General Mohamed Hamdan Dagalo arasında başlayan anlaşmazlık, çatışmalara döndü. Anlaşmazlık, ülkenin sivil yönetime doğru gidişatı konusunda başladı. Fakat asıl çatışma noktalarından biri, 100 bin personel, 10 bin silahlı araç, uçaksavar ve topa sahip HDK'nin orduya dahil edilmesi ve yeni birliği kimin yöneteceği konusunda yaşanıyor.

2. HDK KİM VE NE KADAR GÜÇLÜ?

HDK, 2013'te kuruldu. Kökenleri, Darfur'da isyancılarla savaşan, insanlık ve savaş suçu işlemekle itham edilen Cancavid milislerine dayanıyor. HDK, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde savaş suçu ve soykırım gerçekleştirmekle suçlanan, Sudan'ın devrik lideri Ömer el-Beşir'i de bölgede desteklemişti.

O dönem, Sudan ordusu güçlü hava kuvveti ve ağır silahlara sahipti ancak kırsal bölgelerde ve Darfur'un kurak yerlerinde etkili şekilde savaşacak hareket kabiliyetinden yoksundu. Cancavid (sonradan HDK olacak), atlar, develer ve 4x4 kamyonlarla isyancıların yanı sıra sivillerin de yaşadığı köylere saldırdı. Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'nin Afrika uzmanlarından Cameron Hudson, Cancavid'in, savaşın Beşir hükümeti yönünde değişmesinde etkili olduğunu belirtiyor.

2010'a gelindiğinde ise milis gücü, daha resmi bir hızlı destek birimine dönüştü ve Hızlı Destek Kuvvetleri ismini aldı. Beşir, birimi finansal olarak destekledi ve HDK'nin komutanları yavaş yavaş varlıklı ve güçlü isimlere dönüştü. Beşir HDK'yi Darfur'un da ötesinde, Sudan sınırında yaşanan aşiret olaylarına müdahalelere göndermeye başladı. Hudson, HDK için “O kırsal bölgelerde Hartum'u temsil ediyorlardı” diyor ve sözlerine şöyle devam ediyor:

“Sudan'ın geleneksel ordu elitleri ise HDK'yi 'eğitimsiz çobanlar' olarak görüyor ve küçümsüyordu.”

Hemedti, zamanla etkisini, varlığını ve bölgedeki gücünü arttırdı ve HDK'yi paramiliter bir güce çevirdi. Yemen'e ve Libya'ya paralı asker gönderdi. Hemedti'nin aynı zamanda Rus paramiliter gücü Wagner'le de Sudan'ın altın madenlerinin olduğu bölgelerde altın çıkarma ve güvenlik operasyonları konusunda işbirliği yaptığı yönünde iddialar da mevcut.

2019'da Beşir sivil protestolar sonucu devrildi ve 2021'de ordu ile HDK askeri darbeyle yönetimi ele geçirdi. Uluslararası toplum geçen yılın sonundan itibaren askeri yönetime sivilleşme baskısı yapmaya başladı. Burada yol ayrımına düşen Abdulfettah el-Burhan ve Hemedti de Cumartesi sabahı çatışmaya başladı.

Analistler, Hemedti'nin son iki yılda saflarını büyütmek için hızlı bir kampanya yürüttüğü kanattinde. Uzmanlar, HDK'nin birliklerinin büyük ölçüde batı Sudan'dan, hükümetin uzun süredir ihmal ettiği Kızıldeniz ve Güney Sudan sınırındaki bölgelerden geldiğini dile getiriyor. 

3. CUMARTESİ GÜNÜ NE YAŞANDI?

Çatışmalar, HDK'nin üyelerini ülkenin farklı noktalarında yeniden konuşlandırması üzerine ortaya çıkan gerginliğin yumuşamaması sonucunda başladı. Ordu, HDK'nin bu adımlarını bir tehdit olarak algıladı ve gerginlik iyice büyüdü. Tansiyonun, diyalog yoluyla giderilmesi yönündeki umutlar mevcuttu ancak bu görüşmeler hiç gerçekleşmedi. Saldırıyı ilk hangi tarafın başlattığı hala netleşmiş değil ancak ülkenin halihazırda istikrasız durumunun giderek kötüleşmesinden endişe ediliyor.

Kaynak: BBC, The Washington Post, AA

Kaynak: Web Özel