Taliban'ın ne kadarı okuma yazma bilmiyor? 'Akıllarında ne var kim bilir...'
Afganistan nüfusunun yarısından fazlası okuma yazma bilmiyor. Bu durum Taliban militanları için de geçerli. Taliban örgüt içinde okuma yazma bilmeyenlerle ilgili ne düşünüyor? Okuma yazma bilmeyen militanlar sahadaki mücadeleyi etkiliyor mu?
Afganistan’dan her geçen gün yeni bir insanlık dramı haberi gelmeye devam ediyor. Ülkedeki en büyük sorunlardan biri ise tahliyeler. Ellerinde vize ve ülkeden ayrılmak için resmi belgelere sahip olanlar bile havalimanı yolundaki engellerden dolayı Kabil’i terk edemiyor.
Şanslı olanlardan bazıları ise kontrol noktalarındaki Taliban görevlilerini kandırarak ülkeden çıkabiliyor. Bazıları uzaktan diplomatik pasaporta benzeyen siyasi parti üyelik kartlarını ‘pasaport’ olarak yutturup ülkeden çıkmayı başardı bile çünkü çoğu Taliban militanı okuma yazma bilmediği için ellerindeki kağıtların resmi belge olup olmadığını anlamıyor.
2014 yılında örgütün bir iç denetim raporundan sızan bilgilere göre; militanların eğitimsiz olmaları kararları sorgulamamaları için çok önemli. Taliban yetkilisi Gulam Nabi o dönem yaptığı açıklamada üniversite mezunlarının örgüt saflarına katılması hakkında, “Onların aklında nasıl düşünceler olduğunu kim bilebilir?” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Taliban örgüt üyelerinin önemli bir kısmı okuma yazma bilmemesine rağmen silahlarına sahip çıkma ve envanter tutma konusunda yeterliliğe sahip olduğunu düşünüyor. Yine 2014 yılında hazırlanan örgüt içindeki rapora göre; eğer Taliban saflarındaki militanların okuma yazma oranı artarsa örgütün Afgan Ulusal Güvenlik Güçleri gibi ‘etkisiz’ olacağının altı çiziliyor.
SEFERBERLİK İLAN EDİLMİŞTİ
Merkezi hükümete bağlı Afgan ordusu 2008 yılında okuma yazma seferberliği ilan etmişti. Britannica Ansiklopedisi’nde yer alan bilgilere göre; Taliban’ın kurucusu olan ve yüzünün hemen hemen dünya tarafından hiç görülmediği Molla Ömer’in de okuma yazma bilmediği belirtiliyor.
Taliban’dan önce Afganistan’da eğitim gören 9 milyon çocuk ve gençten 3.5 milyonu kız öğrencilerden oluşuyordu. Kırsalda ise kızların sadece yüzde 17’si okula gidiyor. 15 yaşın üstündeki genç kızların ve Afgan kadınlarının yüzde 80’i okuma yazma bilmiyor. 1995 yılında Taliban ülke genelinde kontrolü ele geçirmeye başladığında 103 bin kız öğrenci ve 7 bin 793 kadın öğretmenin olduğu kız okullarını kapatmıştı. UNICEF’e göre Afganistan’da okula gitmeyen 3.7 milyon çocuğun yüzde 60’ı kız.
KIRSALDAKİ OKULLAR YERLEŞİME UZAK
Okula gidememenin en büyük sebeplerinden biri ise kırsaldaki okulların yerleşim yerlerine çok uzakta olması.
Afganistan zorunlu eğitim uygulaması olan Sovyetler Birliği döneminde de okuma yazma problemini çözemedi. 1991 yılına kadar ülkenin yüzde 90’ı okuma yazma bilmiyordu.
Taliban militanlarının önemli bir bölümü okuma yazma bilmese de Afganistan’da son yıllarda yetişkinlerin okuma yazma oranı yükseliyor. 1979 yılında 15 yaşından büyüklerin yüzde 18.2’si okuma yazma bilirken 2011 yılında bu oran yüzde 31.4’e, 2018’de ise yüzde 43’e yükselmiş. (Kaynak: Knomea)
Tabi bu oran ideal olmaktan çok uzak. Afganistan’daki ABD döneminde eğitime çeşitli yatırımlar yapılsa da ülke genelindeki okullarda derslik, kitap, ayrı tuvaletler, bilgisayar ve öğretmen gibi eksiklikler bulunuyor. Çoğu öğrenci ortaokulda okulu bırakıyor.
EVLİ KADINLAR DAHA ÇOK İLGİLİ
Ülke genelinde açılan okuma yazma kurslarına ise evli kadınların evli erkeklere göre daha fazla rağbet ettiği belirtiliyor. Afganistan’da öğrencilerin önemli bir kısmı erkek öğretmenlerden değil kadın öğretmenlerden eğitim almak istiyor. Yapılan bir araştırmaya göre öğrencilerin yüzde 55’i kadın öğretmenler ile rahat ettiklerini söylerken yüzde 6’sı erkek öğretmenler ile rahat ettiklerini belirtiyor.
Okuma yazma kurslarına katılmak isteyen erkeklerin önündeki en büyük engel çalışmak zorunda olmaları. Kadınlar ise aile baskısından dolayı bu okullara giderken sorun yaşıyor.
Afganistan’da öğretmen sorununun da inanılmaz boyutlarda olduğunu aktarmak gerek. Okullarda öğretmenlik yapanların sadece yüzde 48’i sınırlı bir lisans eğitimine sahip.
Hayatı boyunca okuma yazma bilmeyen Afgan vatandaşı Mir Abdullah, “Artık herkes kendini kurtarmaya çalışıyor. Ülkede birlik diye bir şey kalmadı” diyor.
Kaynaklar: Foreign Policy, UNICEF, The Effect of Literacy Schools on Illiteracy in Afghanistan: Current Situation and Issues of Literacy Schools, The Hill, BBC, Britannica