146 yıl sonra gelen tartışma: M mi U mu?
Dünyanın en eski ikinci metro hattına sahip İstanbul 146 yıl sonra metronun sembolünü tartışmaya başladı. M mi olsun U mu? Erken cumhuriyet döneminden 80'lere kadar hazırlanan pek çok metro projesi çeşitli gerekçelerle hayata geçmemişti. 80'lerin sonuyla birlikte kent bir metro şantiyesine döndü.
Türkiye sonunda metro hatları üzerinden de ayrışma yaşadı. Siyasetten spora hayatın pek çok farklı alanında kutuplaşmış olan Türkiye, şu an İstanbul’daki metro sembollerini tartışıyor. Tabi söz konusu İstanbul olunca sadece bu kentte oturanlar değil Türkiye’deki herkesin konu hakkında bir fikri oluyor.
İstanbul raylı ulaşımın eski olduğu bir şehir. Londra’dan sonra dünyanın ikinci metrosu 17 Ocak 1875’te Karaköy-Tünel arasında açıldı. 20. Yüzyıl’ın başlarında İstanbul genelinde bir metro ağı projesi gündemdeydi ama dönemin ekonomik koşullarında bu imkansızdı.
Örneğin 1912 yılında Mecidiyeköy ile Yenikapı arasına bir metro projesi olduğuna ilişkin resmi kayıtlar var. Genç cumhuriyet yıllarında ise İstanbul’a Maçka Parkı ve Karaköy Meydanı gibi eserleri kazandıran şehir planlamacısı Henri Prost, Taksim Meydanı ile Beyazıt Meydanı arasında bir metro hattı yapılmasını öngörmüştü. Henri Prost 1936-1950 arasında kentte 12 yıl görev yaptı.
Ve İstanbul'da kentsel planlamanın zorluklarını şu sözlerle anlatıyordu 1947 yılında: İstanbul'un modernizasyonu, en hassas nitelikteki bir cerrahi operasyonla karşılaştırılabilir. Ticari ve endüstriyel gelişmeye zarar vermeden, yeni yerleşimlerin inşasını durdurmadan dolaşımın ana eksenlerini gerçekleştirmek ciddi bir ekonomik ve sosyal zorunluluktur; ancak görkemli yapıların hakim olduğu eşsiz mazarayı korumak, birincisi kadar buyurucu bir zorunluluktur.
Bu yıllarda konuşulan metro projeleri 80’lerin serbest piyasa ekonomisine kadar rafa kaldırılmıştı. 1987 yılında IRTC konsorsiyumunun gerçekleştirdiği çalışmada 16 kilometrelik Topkapı - Şehremini - Cerrahpaşa - Yenikapı - Unkapanı - Şişhane - Taksim - Osmanbey - Şişli - Gayrettepe - Levent - 4.Levent hatlarının yapılması planlandı. Bu hattın ilk kısmı Taksim-Levent metrosu 2000 yılında M2 kodu ile hizmete girdi.
İLK HAT 1989: AKSARAY-KOCATEPE
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk metro hattı ise Aksaray-Kocatepe arasında 1989 yılında açıldı ve M1 hattı ismini aldı. Bu hat 2002 yılında Atatürk Havalimanı’na uzatıldı. Taksim-Levent metrosu ise 2009 yılında Şişhane ve Atatürk Oto Sanayi’ye, 2011 yılında da Hacıosman’a uzatılmıştı.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kurulan Metro İstanbul, ilk önce İstanbul Ulaşım ismi ile 16 Ağustos 1988 tarihinde kuruldu.
2021 yılı itibarıyla İstanbul’da 260 kilometrelik metro hattı bulunuyor. 2024 sonuna kadar Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na ait 91 kilometrelik, İBB’ye ait 73 kilometrelik hattın daha hizmete alınması bekleniyor.
2024 sonunda İstanbul’un raylı sistem ulaşım kapasitesinin 424 kilometreyi bulması hesaplanıyor. 2029 sonunda İstanbul için 808 kilometrelik metro kapasitesi hedefi konmuş.
İstanbul metrosu 2020 yılında pandeminin de etkisiyle yolcu sayılarında kuvvetli bir düşüş sergiledi. 2017 yılında 601 milyon 137 bin, 2018 yılında 663 milyon 76 bin, 2019 yılında 704 milyon 479 bin yolcu taşırken 2020 yılında taşınan yolcu sayısı 381 milyon 325 bine düştü.
Ayrıca İstanbul'daki metro projeleri son zamanlarda ödenek eksikliği ile gündeme geliyordu. Bazı metro projeleri bu sebepten yarım kalmıştı. İBB daha sonra yurt dışından bulduğu krediler ile metro inşaatlarına devam edebildi.
İstanbul’da metronun yeni simgesi!I ❤️ U pic.twitter.com/NP3fAdAXhC
— Adil Karaismailoğlu (@akaraismailoglu) September 6, 2021
METRONUN SEMBOLÜ
Metro İstanbul yıllardır, istasyonlarında M sembolünü kullanıyor. 1988 yılında kurulan firma ilk hattını 1989 yılında açtı. Dünyanın pek çok kentinde ise metronun sembolü ‘U’. Bu harf Londra'da, İngilizce’de yeraltı (underground) ismini temsil ettiği için tercih ediliyor. Örneğin dünyanın en eski metrosuna sahip olan Londra metrosunda da U harfi kullanılıyor. Latin dil ailesinden olan Almancanın konuşulduğu Almanya’da da yer altı metroları U harfi ile gösteriliyor. Almanya’da metrolar U-Bahn (yeraltı treni) ve S-Bahn (Strasse bahn-sokak treni yani tramvay) olarak tabelalara işleniyor.
Türkiye’deki tartışma ise biraz daha hizmeti gösterme öncelikli gibi. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı kendi uhdesindeki metro projelerine M ismini vermek istemiyor onun yerine U ismini veriyor. İBB bunun karşısında kendi sembolleri M’nin kullanılmasında ısrarcı.
Vatandaşların bazıları tartışmalara anlam veremiyor bazıları ise isim değişikliğini anlamlı buluyor.
Kanyaklar: Metro İstanbul, İETT, Beyond İstanbul, Haberglobal.com.tr