Tonga'daki yanardağ patlaması tüm dünyayı 73 saat nasıl salladı?

Pasifik'teki ada ülkesi Tonga, Ocak 2022'de ülkenin çok büyük bir bölümünü harap eden bir doğa felaketi yaşadı. Şiddetli bir şekilde patlayan sualtı yanardağı adayı yerle bir ederken okyanusun uzak kıyılarını da vuran bir tsunami yarattı. Birleşmiş Milletler, yaklaşık 105 bin nüfuslu ada ülkesinde nüfusun yüzde 80'inin felaketten etkilendiğini açıkladı.

Söz konusu felaket, yüzölçümü Türkiye'nin alan olarak en küçük ili olan Yalova'dan (798 km2) dahi küçük Tonga'yı (748.5 km2) yıkıcı bir şekilde etkiledi ancak bununla birlikte devasa patlama, bilim insanlarının 50 yılı aşkın süredir görmediği bir olaya da sebebiyet verdi:

Atmosfer içinde yaşanan ve küresel ölçekte hissedilen bir basınç dalgası veya diğer bir tabirle şok dalgası.

Dalga dünyanın etrafında tam 73 saat boyunca etkili oldu. Bilim insanları, bu hadiseyi uzun bir süre boyunca takip edecek. Şu ana kadar yayınlanan en çarpıcı çalışma İspanya'dan geldi.

36 SAAT BOYUNCA...

Mallorca'da bulunan Akdeniz İleri Araştırmalar Enstitüsü'nde görev yapan deniz bilimcisi (oşinograf) Dr. Angel Amores, bir simülasyon hazırladı ve yanardağdan eşmerkezli olarak halkalar halinde yayılan şok dalgasının 36 saatte dünyanın çevresini turladığını ortaya koydu. Araştırma, Geophysical Research Letters adlı dergide yayınlandı.

Dalgalar, Hunga Tonga-Hunga Haʻapai adlı yanardağdan ses hızında hareket etmekteydi. Dr. Amores dalganın izini ilk gördüğünde, evinde yerel hava istasyonlarından gelen verileri kontrol ediyordu. Patlamadan yaklaşık 15 saat sonra, şok dalgası Mallorca üzerinde ilk geçişini yaptığında havada ani basınç değişiklikleri yaşanmıştı. Dr. Amores hayatında ilk defa böyle bir şeye rastladığını ifade ediyor.

West Ontario Üniversitesi'nden fizikçi Dr. Peter W. Brown, dünyayı birkaç kez ses hızında dolaşan şok dalgası için “Muhteşem” ifadelerini kullanıyor ve “Atmosferik dalgaları inceleyen herkesin oldukça şaşırdığını söyleyebilirim” diyor.

Patlamanın oluşturduğu şok dalgasının türüne, bunu ilk kez 20. yüzyılın başlarında tanımlayan İngiliz matematikçi Horace Lamb'in adından gelen bir şekilde “Lamb dalgası” deniyor.

Dr. Brown, “Gerçekten sadece çok büyük bir patlama olduğunda bu görülür. Patlama, tüm atmosferi temelde bir çan gibi titretir...” sözleriyle olayı açıklıyor.

Japonya'da faaliyet gösteren ve sürekli olarak veri toplayan binlerce düşük maliyetli hava sensörü ağına sahip Weathernews adlı şirketin sensörleri, şok dalgasının geçtiği yerde tam dalganın geçiş anında hava basıncında ani yükselişler meydana geldiğini tespit etti.

ABD, Almanya, Avustralya, Birleşik Krallık, Çin ve Hindistan'da da hava istasyonları dalganın geçişi sırasında aynı ani hava basıncı yükselişlerine rastladı. Şok dalgası, yolculuğu esnasında su buharının sıcaklığını değiştirmek gibi yerel atmosferik özelliklerde bozulmalara sebebiyet verirken bu durum Hawaii'deki bir gözlemevinin kameralarına da takıldı.

New Mexico'daki Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'nda görev yapan fizikçi Dr. Mark Boslough, şok dalgalarının kendisini çevreleyen ve sıkıştıran malzeme olan havadan daha hızlı hareket ettiği için oluştuğunu ifade ediyor:

“Söz konusu malzemeye doğru hareket eden bir dalga düşünün... Dalga, malzemenin yoldan çekilebileceğinden daha hızlı hareket ediyor ve böylece her şey önünde birikiyor.”

Örneğin bir jet, ses hızını aştığında da bu duruma benzer bir olay yaşanıyor ve sonik patlama meydana geliyor. Sonik patlama, başınçlı hava moleküllerinin birikmesiyle meydana gelmekte. Bununla birlikte bir sonik patlama, en iyi ihtimalle 80 km çapında bir alanda hissedilen ve kısa süreliğine yaşanan bir olay.

'DEV BİR SONİK PATLAMA GİBİYDİ!'

Tonga'daki patlama o kadar büyüktü ki şok dalgası tüm gezegeni kapladı. Dr. Boslough, “Bu, dev bir küresel sonik patlama gibiydi” diye konuşuyor.

15 Ocak'ta Tonga'da yaşanan patlamanın ardından bilanço hala net bir şekilde tespit edilemezken, en az 6 kişinin hayatını kaybettiği, 19 kişinin yaralandığı ve çok sayıda insandan haber alınamadığı ifade ediliyor. NASA, patlamayı “Hiroşima'ya atılan atom bombasından yüzlerce kat daha güçlü” şeklinde ifade etmişti.

Dünya Bankası maddi zararı ise 90 milyon dolar olarak tahmin ediyor. Bununla birlikte mercan resifleri ve sualtı yaşamının korkunç bir biçimde etkilendiği düşünülürken volkanik küller ve tsunami vahşi yaşamı da derinden sarstı. Aynı zamanda tsunami Pasifik'i geçerek Kuzey Amerika kıyıları boyunca yaklaşık bir metre yüksekliğinde, Güney Amerika'da ise çok daha yüksek dalgalar üretti.

*Bu haberdeki bilgilerin büyük bir kısmı The New York Times'ta "‘It’s Super Spectacular.’ See How the Tonga Volcano Unleashed a Once-in-a-Century Shockwave" başlığıyla yayınlanan makaleden derlenmiştir.

Kaynak: Web Özel