Herkesin evinin olduğu ülke: Romanya
Komünist rejim yıkıldıktan sonra, 1990'lı yıllarda evlerin peynir ekmek gibi satıldığı Romanya şu an Avrupa'da nüfusa oranla en fazla ev sahibinin olduğu ülke. Halkın büyük bir çoğunluğu kira ödemek nedir bilmiyor.
1 Temmuz 2023 tarihine kadar, yenilenen kira kontratlarına en fazla yüzde 25 zam yapılabilecek. 12 aylık TÜFE ortalamasının yüzde 40’a yaklaştığı böylesine bir ekonomik ortamda kiracılar bir nebze olsun rahat nefes alırken, ev sahipleri karara tepkili. Eurostat’ın 2020 yılında yaptığı bir araştırmaya göre Türkiye’deki vatandaşların yüzde 58’i ev sahibi yüzde 42’si ise kiracı. Aslında ev sahiplerinin çoğunlukta olduğu görülüyor.
Aynı listeye göre Avrupa’da en sahipliğinin en yoğun olduğu ülke yüzde 96 ile açık ara Romanya, Romanya’yı yüzde 92 ile Slovakya, yüzde 91 ile Macaristan takip ediyor. Peki eski doğu bloğu ülkelerinde ev sahipliği oranı neden bu kadar yüksek?
Bükreş Üniversitesi’nden şehir planlamacısı Bogdan Suditu’nun verdiği bilgilere göre; 1990 yılında Romanya’da komünist rejim sona ererken, devlet ülkedeki apartmanların yüzde 70’ine sahipti. Komünizmden sonra devlet vatandaşların halihazırda oturdukları evleri uygun fiyatlara satışa çıkardı. Ülkede o sıralarda patlayan enflasyon ve değeri düşen yerli para birimi ev almayı nispeten kolaylaştırdı.
'EV PARASI ÜÇ SENE SONRA TELEVİZYON PARASI'
Suditu, “1991 yılında bir ev almak için ödeyeceğiniz 100 bin lei, ile 1994 yılında renkli bir televizyon alabiliyordunuz” diyerek ülkedeki enflasyonun boyutlarını gözler önüne seriyor. Romanya hükümeti 1996 yılına kadar pek çok toplu konut da inşa ederek barınma sorununa çözüm getirmeye çalıştı.
Kent planlamacısına göre kültürel olarak da konut sahibi olmak Rumen toplumunda çok önemli. Suditu, “Herkes size ev sahibi olmanız gerektiğini söyler. Aileniz konuşur, banka size ucuz kredi verir, herkes herhangi bir koşulda ev sahibi olmanın yollarını arar” diyor.
Romanya 2009 krizi esnasında emlak pazarını canlandırmak için vatandaşlarına yüzde 5 peşinat ile konut kredileri dağıtmaya başlamış. 48 yaşındaki Catalin Pomenau ilk oturduğu evi boşanma yüzünden terk ettikten sonra bankadan aldığı kredi ile Bükreş’in 60 kilometre dışında bahçeli bir ev alabilmiş. Pomeanu, “Bu benim için bir rüyanın gerçekleşmesi, kendi evimde istediğimi yapabilirim” demekte.
KİRADAN DOĞRU DÜZGÜN GELİR YOK
Ülke genelinde emlak alım satımı yapan Dragos Nichifor, Romanya’da kira kanunun olmadığını, yani kiraya yapılacak zam, evin tahliye koşulları gibi kuralların olmadığını aktararak, bu sebepten de ev sahipliğine yönelim olduğunu söylüyor. Evlerini kiraya veren azınlık da ciddi bir gelir elde edemiyor. TÜİK verilerine göre vatandaşların yüzde 3,5’inin temel gelirini kiralar oluşturuyor.
Yine de ülkede yaşayan vatandaşlar günümüzün ekonomik koşullarında bir miras kalmadan, ev satın alabilmenin çok zor olduğunu ve 30 yıllık kredi yükünün altına girmek durumunda kaldıklarını aktarıyor. Romanya’da ev sahipliği yüksek olsa da Avrupa’da en sık deprem yaşanan bölgelerden birinde olması ve evlerin eski olması, ısıtma problemlerinden, tamirat masrafına kadar pek çok soruna sebep oluyor.
Hollanda’daki Tillburg Üniversitesi’nden Adriana Mihaela Soaita, 2015 yılında Romanya’da ev sahibi olma psikolojisini araştırdı. Soaita, komünizm sonrası pek çok doğu bloğu ülkesinde, devletin satışa çıkardığı evleri satın alan birkaç tane ‘süper ev sahibi’ olduğunu aktarıyor. Bazı insanlar, Balkanlar’da uygun koşullarda 1990’lı yıllarda 4-5 tane ev satın alabilmişler.
O EV YA ALINACAKTI YA ALINACAKTI
Soaita, Romanya örneği özelinde, insanların 1990 sonrası ev almaktan başka şanslarının olmadığını çünkü bir anda ücret ödemeden oturdukları hanelerin sahibinin devlet olduğunu ve evleri vatandaşlara sattığını söylüyor. Yani Rumen vatandaşlar ya o evleri alacaktı veya sokakta kalacaktı.
Romanya’nın Avrupa Birliği’ne girdiği 2007 yılına kadar ülkede yabancıların toprak alması yasaktı. Romanya konut stoğu konusunda da pek sıkıntı çekmedi. 1999 yılının sonunda, 22.4 milyonluk nüfus için 7.8 milyon konut stoku bulunuyordu. Ülkede 1000 kişi başına 351 konut düşmekteydi. Başkent Bükreş’in popülasyonu ise yıllardır 2,2 milyon ila 1,8 milyon arasında değişiyor.
Kaynaklar: BBC, Eurostat, TÜİK, The meaning of home in Romania: Views from urban owner ( A.M. Soaita, 2015)
Kaynak: Web Özel