5 Soru-5 Cevap: İran'da tam olarak ne oluyor?

EREN SAKARYA-SIDAL UTKUCU

İran sokaklarından günlerdir protesto haberleri geliyor. Mahsa Amini'nin polis göz altısında yaşamını yitirmesi İranlıların bir kez daha sokaklara dökülmesine neden oldu. Protestoları tetikleyen olayın başlangıcına ve protestolarda yaşananlara bir göz atalım...

1. Ne yaşandı?

Mahsa Amini, İran'ın başkenti Tahran'ı ziyaret ediyordu. 22 yaşındaki genç kadın, 16 Eylül günü Rehber Devriyeler tarafından zorla polis aracına bindirildi. Gerekçe, ülkede 1979 yılından beri uygulanan zorunlu örtünme kurallarının ihlali idi. Ahlak polisi, Amini'yi baş örtüsünü düzgün örtmediği için gözaltına aldı. Amini, kötü şöhretli Vozara Gözaltı Merkezi'ne götürüldü ve burada öldü. Emniyet daha sonra, yayınladığı bir güvenlik kamerası kaydında Amini'nin sandalyeden düştüğünün görüldüğünü iddia etti ve genç kadının komaya girdiğini dile getirdi. Polis, Amini'nin kalp yetmezliğinden ötürü yaşamını yitirdiğini dile getirirken, aile kızlarının herhangi bir sağlık sorunu olmadığını belirtiyor.

Amini'nin ölümüne dair net bir açıklama yapılmadı. Fakat, yetkililerin açıklamalarının doğru olduğuna dair de güvenilir bir kanıt sunulmadı. Olayın ardından halk pek çok şehirde sokaklara döküldü. Başta Amini'nin cenazesinde olmak üzere, göstericilere biber gazı sıkıldı ve orantısız güç uygulandı. Gösteriler ülkenin dört bir yanına yayıldı; olaylarda 40'tan fazla kişi hayatını kaybetti. Genç kadınlar Amini ile dayanışma sergilemek için gösterilerde baş örtülerini çıkarıyor. 

2. Protestocular ne talep ediyor?

Protestocular, 9 yaşından itibaren bütün kız çocuklarına ve kadınlara baş örtüsü takma zorunluluğu getiren yasaların değiştirilmesini talep ediyor. İran'da 1979 yılında gerçekleşen İslami Devrim'den bu yana yürürlükte olan zorunlu örtünme yasaları, kadınların siyah çarşaf giymesini zorunlu kılıyordu. Yıllar içinde ülkede kadınlar bu kuralın sınırlarını genişlettiler. İran'daki en yaygın örtünme şekli, Amini'nin de gözaltına alındığı sırada yaptığı gibi, gevşek bir şal sarmaya dönüştü.

3. Ahlak polisinin görevi nedir?

Rehber Devriyeler olarak ifade edilen ahlak polisi, İran'da sokaklarda devriye gezen bir birlik. Görevleri ise, örtünme zorunluluğu gibi dini kuralların ihlal edilip edilmediğini kontrol etmek.

3. Yönetimin tepkisi ne oldu?

Ülkede, yönetim halihazırda ağır yaptırımların getirdiği ekonomik zorluklardan ötürü tepkilerin odağında yer alıyor. İran güvenlik güçleri, daha önceki protestolarda bütün toplanmaların yasa dışı olduğunu duyurmuştu. Çevik kuvvet olaylara cop, plastik mermi ve biber gazı ile müdahale etmişti. Fakat Amini protestolarında durum az da olsa değişti. İran parlamentosu, Rehber Devriyeler'de reform yapılacağını duyurdu ve Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Amini'nin ailesine olayın soruşturulacağı sözünü verdi.

Haberglobal.com.tr'ye konuşan sosyolog ve İran uzmanı Hamid İbrahimi'ye göre; İran'da yönetim bu konudaki hoşnutsuzlukların farkında ve bu şekilde devam edilemeyeceğini biliyor. Hükümetin son dönemlerde kadınların statlara girmesine izin verilmesi gibi bazı ufak adımlar atmaya çalıştığını aktaran İbrahimi, konuşmasını şöyle sürdürüyor:

"Ancak İran zorunlu örtünme konusundaki politikalarda gevşemenin nereye evrileceğini tahmin edemiyor. Zorunlu örtünme konusuyla ilgili bir açılım getirirse bunun devamında siyasi açıdan yeni talepler gelebilir. İran, böyle devam edilemeyeceğini biliyor ancak bu konuda bir açılıma gidemiyor."

4. Muhalefetin konumu ne?

İran'da yasal ve örgütlü bir muhalefet söz konusu değil. Halk yönetimi açıktan eleştiremiyor. Fakat, hükümetin etkisinin hafif olduğu bazı medya kuruluşlarında birtakım görüşler ifade ediliyor.

Öte yandan, ülke politikacıları da üç gruba ayrılıyor: Ruhani lider Ayetullah Ali Hamaney gibi aşırı muhafazakarlar; eski cumhurbaşkanlarından Hasan Ruhani gibi ılımlı muhafazakarlar ve yine eski cumhurbaşkanlarından Muhammed Hatemi gibi reform yanlıları...

Reform yanlısı politikacılar, ülkenin siyasi sisteminin yeniliğe açık olması gerektiğini düşünüyor. Fakat etkileri, ABD'nin 2015'te nükleer anlaşmadan çekilip, yaptırımları tekrar uygulamaya başlamasından bu yana giderek azalıyor.

5. Mevcut sistemi ne muhafaza ediyor?

Ruhani lider Hamaney, ordunun en büyük ve en güçlü kanatlarından İran Devrim Muhafızları Ordusu'yla çok sağlam ilişkilere sahip. Bu sayede pozisyonunu da iyice kuvvetlendirdi. Hamaney, İran'da ekonomi ve dış ilişkiler alanlarında alınan bütün önemli kararların ardında yer alan en üst lider. Aynı zamanda ülkedeki finansal yapının çoğunluğunu elinde bulunduran en büyük cemaatlerin fiili lideri konumunda olan Hamaney, bu sayede hem askeri güce hem de ekonomik etkiye sahip.

Kaynaklar: Time, Bloomberg, Reuters, The Washington Post

Kaynak: Web Özel