Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası neden yüzde 5 hedefliyor?

Fed(Amerika Merkez Bankası), ECB(Avrupa Merkez Bankası) ve BOE(Bank Of England) enflasyonu yüzde 2’ye düşürmeye çalışıyor. Bu seviyelere gerileyen enflasyonun ardından başkanlar “Başardık” açıklamasını yapacak ve enflasyonu yüzde 2 seviyesinde tutmak için çalışacaklarını söyleyecek.

Bank Of Japan ise on yıllardır süren deflasyondan çıkma amacı ile eksilere düşen enflasyonu yüzde 2’ye çıkarmaya çalıştı. Bank Of Japan, 2013 yılında Başbakan Şinzo Abe’nin ekonomiyi canlandırma çabasının ardından yüzde 2’lik hedefi resmileştirdi. Bank Of Japan, yüzde 2’lik rakamı “sürdürülebilir fiyat istikrarı için en iyi oran” olarak açıkladı. Bu yüzden 2008’den 2013’e kadar çoğunlukla eksi, bazen de 0’ın biraz üstünde seyreden enflasyonu yüzde 2’ye çıkarmak için faiz oranlarını 0’ın altında tuttu. Bank Of Japan enflasyonun ağustos ayında yüzde 3’e ulaşmasının ardından yeniden faiz artırmayı değerlendiriyor. Ancak yine de hem hükümet hem de Bank OF Japan hane halkının tüketim oranından memnun değil. Son yapılan anketler hane halkının harcamaları artırmayı düşünmediğini gösteriyor.

Bu 4 Merkez Bankası’nın ortak yönleri gelişmiş ekonomileri temsil etmesi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ise uzun bir süredir enflasyon yüzde 70’lerde olduğunda dahi PPK metninde şu ifadeye yer veriyor: “Kurul, politika kararlarını parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkilerini de dikkate alarak, enflasyonun ana eğilimini geriletecek ve enflasyonu orta vadede yüzde 5 hedefine ulaştıracak parasal ve finansal koşulları sağlayacak şekilde belirleyecektir.”

İLK ENFLASYON HEDEFLEMESİ YENİ ZELANDA MERKEZ BANKASI'NDAN DOĞDU

Merkez Bankalarının ilk enflasyon hedeflemesi doğrultusunda çalışma biçimi Yeni Zelanda Merkez Bankası’ndan doğdu. Yeni Zelanda Merkez Bankası yöneticileri “Biz neyi hedeflemeye çalışıyoruz” dediler ve eklediler “Neden bir enflasyon hedefimiz yok.” Bu soruyu sormalarının sebebi 1980’lerin sonunda Yeni Zelanda’da yüksek enflasyonun olmasıydı. 1989 yılında Yeni Zelanda Merkez Bankası’nın yasasına enflasyon hedefi girdi. Böylece Merkez Bankalarının ilk resmi enflasyon hedeflemesi de gerçekleşmiş oldu.

Fed, yüzde 2’lik enflasyon hedefini ilk kez 2012 yılında Ben Barnenke döneminde resmileştirdi.

ECB ise yüzde 2’lik enflasyon hedefini “Fiyat istikrarının en iyi korunacağı oran” olarak nitelendiriyor ve ekliyor “Ana amaç deflasyon riskine karşı bir güvenlik marjı yakalamak.”

DEFLASYON TEHLİKESİ

Kim fiyatların sürekli düştüğü ve hiç zam gelmediği bir ortam istemez ki? Ancak bunun da riskleri var! Sürekli olarak gerileyen ve zayıflayan ekonomi. Sürekli gerileyen fiyatlara karşı yeni yatırımlar konusunda hevesini yitirmiş şirketler yığını. Tüketiciler sürekli düşen fiyatlara karşı alışverişlerini “Daha da düşer” mantığıyla sürekli ertelediği bir ortam doğar. Bu yüzden Kâr amacı güden şirketlerin geliri düşer, işçi çıkarmalar başlar. (Türkiye'deki tüketiciler bunun tam tersini fiyatların sürekli arttığı dönemde "Yarın daha pahalı olur" mantığıyla tüketimi öne çekerek yaşamıştı.)

Japonya 10 yıllar boyu bununla mücadele etmiş ve sonunda politika faiz oranlarını 0’ın altına çekmişti. Japonya halen tüketimi canlandırmaya çalışıyor. Şirketlerin daha da hırslı hale gelmesi için yeni politikalar geliştirdi(Hissedar çıkarlarını daha fazla düşünmesi gerektiği konusunda telkin ve bir takım yasa değişiklikleri).

Merkez Bankaları deflasyon riskine karşı işsizliği ve ekonomik aktiviteyi etkilemeyecek bir işleyişi ifade eden yumuşak inişle enflasyonu yüzde 2'ye indirmeyi amaçlıyor. 

TCMB İLE GELİŞMİŞ ÜLKE MERKEZ BANKALARI ARASINDAKİ ENFLASYON HEDEF FARKIN SEBEBİ

Peki gelişmiş ülkelerin merkez bankaları ile TCMB’nin enflasyon hedefi arasındaki yüzde 3’lük fark neyden kaynaklanıyor? Türkiye’nin enflasyonu eylül itibariyle yıllık yüzde 49,38 düzeyinde bulunuyor. Enflasyon sıkı para politikasının etkisiyle mayıs ayından beri soluksuz düşüyor.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın resmi enflasyon hedeflemesi ise 2012’ye dayanıyor. Konuyla ilgili olarak Haber Global’e konuşan İş Portföy Yönetimi Araştırma Müdürü Hande Şekerci, “Türkiye’de 2001 krizi sonrasında 2002 yılında enflasyon hedefi yüzde 35 seviyesinden kademeli şekilde 2005 yılına kadar yüzde 8’e düşürüldü ve daha sonra 2009-2011 tarihleri arasında yüzde 7,5 ila yüzde 5,5 aralığında değişen oranlarda belirlendi. 2012 yılından itibaren ise orta vadeli enflasyon hedefi yüzde 5 seviyesinde bulunuyor. 2002-2005 yılları arasındaki dönem için örtük hedefleme, daha sonrası için ise açık hedefleme denebilir, yani enflasyon hedeflemesinin resmi para politikası rejimi olarak devreye girdiği söylenebilir.” diyor.

TCMB ile Bank Of Japan, Fed ve ECB arasındaki enflasyon hedefi arasındaki farklılığı ise şöyle açıklıyor Hande Şekerci “Gelişmekte olan bir ülke olan Türkiye’de ise orta vadeli enflasyon hedefinin yüzde 5 ile gelişmiş ülkelerin üzerinde belirlenmesine gerekçe olarak; geçmişte yüksek enflasyon gelişmelerinin neden olduğu katılık, o zamanki AB’ye uyum süreci, yaşanan yapısal dönüşümler TCMB tarafından dile getiriliyor. Biz son dönemde bu gerekçeler içinde Türkiye’de geçmiş enflasyona endeksleme davranışları kaynaklı ataletin öne çıktığını düşünüyoruz.”

Peki 2025’te enflasyon bu hedef ve sıkı para politikasıyla ne kadar inebilir? Hande Şekerci, enflasyonun 2024 yılını yüzde 44 ile bitirmesini, 2025 yılını ise yüzde 28’de bitirmesini beklediklerini belirtti.

Merkez Bankası, konuyla ilgili sorularımıza henüz yanıt vermedi.

Yüzde 5’lik enflasyon hedefi ise eylül ayının yüzde 49,38’lik oranına epey uzak görünüyor ve gerilemesi yıllar alacak. Ancak TCMB Başkanı Fatih Karahan, geçtiğimiz haftalarda TBMM’de yaptığı sunumda son noktayı koydu: "Para politikası duruşu konusundaki adımları sadece bu senenin değil 2025 ve sonrasındaki hedefleri de göz önünde bulundurarak atacağız. Bizim işimiz enflasyon yüzde 5’e gidene kadar bitmeyecek”