İşte yapay zeka anayasası! Biyometrik kimlik geliyor

Avrupa Komisyonu'nun 2020 yılından bu yanan şekillendirdiği yapay zeka yasası nihayet geçen 1 Ağustos'ta resmen yürürlüğe girdi. Mayıs ayında Avrupa Birliği AB üyesi tüm ülkeler tarafından onaylanan yasayla Avrupa genelinde yapay zeka uygulamalarına yönelik bir çerçeve oluşturuldu. AB'nin hukuk kurumu olan Eur-Lex'te yayınlanan maddeler arasında en dikkat çekici olanlar ise bireylerin biyometrik verileriyle ilgili düzenlemeler oldu. Söz konusu verilerle ilgili düzenlemeler yasanın 14 ila 18. maddeleri arasında kapsamlı bir şekilde tarif ediliyor. Yasada biyometrik verilerin yalnızca dijital ortamda kimlik doğrulama amacıyla kullanılabilmesine ve kişilerin özel hayatıyla ilgili verileri güvenceye almaya yönelik uyarılar yer alıyor.

BÜYÜK YAPTIRIM

Ancak tüzükte yer alan "yüksek risk" kategorisi ve 5 maddede sıralanan uyarılar biyometrik verilerin amaç dışı kullanımının önüne ne ölçüde geçilebileceği ile ilgili şüphelerin oluşmasına neden oluyor. Nitekim yapay zeka anayasasında risk temelli bir yaklaşımla uygulamalara risk düzeyine bağlı olacak şekilde yaptırımlar getiriliyor. “Yüksek riskli” uygulamalarına katı yükümlülükler öngörülüyor.

DUYGU TANIMAYA DİKKAT

Yüksek riskli kategoride ise tıbbi cihazlar, kredi karar sistemleri, eğitim puanlaması ve uzaktan biyometrik tanımlama sistemleri yer alıyor. Biyometrik tanımada vatandaşları veri analizine göre kategorilere ayıran sosyal puanlama sistemleri ile duygu tanıma teknolojileri bulunuyor. Yasanın 14. maddesinde bu durum "Biyometrik veriler, gerçek kişilerin kimliklerinin doğrulanmasına, tanımlanmasına veya kategorilere ayrılmasına ve gerçek kişilerin duygularının tanınmasına olanak tanıyabilir" ifadeleriyle yer alıyor.

KALP ATIŞI ALGILANACAK

Yönetmeliğin 15. maddesinde ise nelerin biyometrik veri olabileceğine yönelik sınırlamalar şöyle yer alıyor: "Bu yönetmelikte bahsi geçen 'biyometrik tanımlama' kavramı, bireyin kimliğinin, bir referans veri tabanında saklanan biyometrik verileriyle karşılaştırılması yoluyla, yüz, göz hareketi, vücut şekli, ses, prozodi, yürüyüş, duruş, kalp atış hızı, kan basıncı, koku, tuş vuruşu özellikleri gibi fiziksel, fizyolojik ve davranışsal insan özelliklerinin otomatik olarak tanınması olarak tanımlanmalıdır."

RIZASI OLSUN OLMASIN!

15. maddede bireyin rızasına ihtiyaç olmadan yapılacak biyometrik doğrulama işlemi şöyle tanımlanıyor: "Kimlik doğrulamayı da içeren biyometrik doğrulama için kullanılması amaçlanan ve tek amacı belirli bir gerçek kişinin iddia ettiği kişi olduğunu teyit etmek ve bir gerçek kişinin kimliğini, yalnızca bir hizmete erişim, bir cihazın kilidini açma veya tesislere güvenli erişim sağlama amacıyla teyit etmek... Bu tür belirli kategoriler, cinsiyet, yaş, saç rengi, göz rengi, dövmeler, davranışsal veya kişilik özellikleri, dil, din, ulusal bir azınlığa üyelik, cinsel veya siyasi yönelim gibi yönlerle ilgili olabilir."

DUYGULAR TANINABİLECEK

Biyometrik veri kapsamına alınan duygu tanıma sistemleri de şöyle tanımlanıyor: "Yönetmelikte atıfta bulunulan 'duygu tanıma sistemi' kavramı, biyometrik verileri temelinde gerçek kişilerin duygularını veya niyetlerini belirleme veya çıkarsama amacıyla bir yapay zeka sistemi olarak tanımlanmalıdır. Kavram; mutluluk, üzüntü, öfke, şaşkınlık, tiksinti, mahcubiyet, heyecan, utanç, aşağılama, tatmin ve eğlence gibi duyguları veya niyetleri ifade ediyor."

2026'DA TAM UYGULAMA

Avrupa Birliği’nin yapay zeka yasasında yer alan tüm maddelerin 2026 yılına kadar kademeli olarak yürürlüğe gideceği belirtildi. Yapılan açıklamalarda genel amaçlı sistemler üzerindeki kısıtlamaların, yapay zekâ yasasının yürürlüğe girmesinden 12 ay sonrasına kadar uygulanmayacağı ifade edildi. Yüksek risk taşıdığı düşünülen yapay zekâ sistemlerine ilişkin yasakların ise altı ay sonra uygulanacağı açıklandı.

Kaynak: Web Özel