Hayvanlar kendilerini tanıyabilir mi?

Evcil hayvanlar, bazı insanların en büyük yoldaşı. Sevincimizi, üzüntümüzü, kısaca her anımızı paylaştığımız bu sevimli dostlarımız bizim çoğu duygumuzu anlıyor ve duygu durumumuza göre davranış sergiliyor. Mesela, pek çok kedi-köpek sahibi, ağladıklarında ya da sinirlendiklerinde sevimli dostlarının kendilerini teselli etmek için uğraştığına şahit olmuştur.

Fakat, hayvanların öz farkındalıklarının olup olmadığını ise henüz tam bilemiyoruz. Hayvanların bir bilinçlerinin olduğu bilinse de kendilerinin farkında olduklarını kanıtlamak için hayvanların türüne göre bazı testler yapmak gerekebiliyor.

Kedi, köpek gibi evcil hayvanların bir bilinci olduğu ve etraflarında olan biten her şeyi fark ettikleri bir gerçek. Örneğin evcil hayvanlarınız sizin ne zaman eve vardığınızı ya da sizin ona ne zaman yemek verdiğinizi her zaman bilirler. Hayvanların öz farkındalık sahibi olduğu meselesi ise bir soru işareti. Yani bilim insanları, "Hayvanlar kendilerine ait duygu, düşünce ve inançların farkına varıyorlar mı?" ve "Gerçekte kim olduklarını anlıyorlar mı?" gibi sorulara yanıt arıyorlar.  

HAYVAN DAVRANIŞLARINI ANLAMAK

Hiç kimse başka bir kişinin zihninin içine girip ne düşündüğünü öğrenemez. Fakat bunu doğrudan değil de dolaylı olarak yapabiliriz. Örneğin, karşımızdakilerin duygu durumuna, davranışlarına ve sözlerine bakarak ne düşündüğünü tahmin edebiliriz. Ancak hayvanlar konuşamazlar. Bu yüzden, sadece hayvanların davranışlarına bakarak onların ne düşündüğünü bilmemiz ve kendilerinin farkında olup olmadıklarını almamız imkansıza yakın demek yanlış olmaz.

Örneğin, bir kedi kendini aynada ilk gördüğünde, gördüğü şeyin başka bir kedi olduğunu zannediyormuş gibi davranır. Ayna karşısında kendini birkaç kez gördükten sonra, o aynada görünenin kendisi olduğunu öğrenebilir. Ancak bu kendini hemen tanıma yeteneği kedilerde doğuştan görülen bir olay değil.

Her ne kadar beynin bunu henüz nasıl gerçekleştirdiğini bilmiyor olsak da öz farkındalık, insan zihninin en büyük bilişsel kabiliyetlerinden biri.

Araştırmalar, beynimizin nöronlarının (beyin hücreleri) beynin bazı yerlerinde tekil, bazı yerlerinde çift olarak bulunduğunu gösteriyor. Bu çift nöronlar, beynin temporal lobunda (yan lobları) bulunan bir kıvrımda bulunuyor ve bir şey bizi incittiğinde ya da kendimizi incittiğimizde bunun farkında olmamızı ve acıyı hissetmemizi sağlıyor. Öz farkındalığı gösteren bu bilinç, bazı hayvan türlerinde de görülebiliyor.

Bazı araştırmacılar, bir hayvanın kendisinin farkında olup olmadığını anlamanın yolunun, bu hayvanların kendilerini aynada gördüklerinde tanıyıp tanımadıklarını gözlemlemek olduğunu öne sürüyor.

AYNA TESTİ VE HAYVANLARDA ÖZ FARKINDALIK 

Araştırmalar, sadece yunusların, bonobo şempanzelerinin ve fillerin ayna karşısında kendilerini doğuştan tanıyabildiğini ortaya koyuyor. Ancak araştırmacılar, bu üç türde bile hayvanların ayna karşısında kendilerini gerçekten tanıdıkları ya da kafa karıştıran davranışsal refleksler sergiledikleri konusunda tam emin olamadıkları için bazı testler yaptılar. 

Hayvanların kendilerini tanıyabildiklerini öğrenmenin en iyi yollarından biri 'ayna testi'. Örneğin şempanzeler söz konusu olduğunda, rujla yüzlerine bir işaret çizmek, kendilerini aynada tanıyıp tanımadıklarını bilmenin bir yolu olarak görülüyor. Hayvan ilk kez aynaya baktığında, yüzünde bu işareti gördüğü yere parmaklarıyla dokunursa, bu kendini tanıdığına dair ikna edici bir kanıt olarak yorumlanıyor. 

Ancak ayna testi her zaman hayvanların öz farkındalığa sahip olduklarının bir kanıtı olmayabiliyor. Çünkü köpekler bu ayna testini geçemiyor. Ancak köpeklerin de öz farkındalığı olduğu “yoga matı” testi ile kanıtlanabiliyor. Bir yoga matı, bir oyuncak ve köpek ile yapılan test bunu ortaya koyuyor.

Bu test için mata bağlı oyuncağın da köpeğin de matın üzerinde durması gerekiyor. Köpekten oyuncağı getirmesi isteniyor. Ancak köpek de matın üzerinde durduğundan dolayı kendi ağırlığı oyuncağı kaldırmasına engel oluyor. Köpeğin kendi ağırlığının engel teşkil ettiğini fark etmesi, kendinin farkında olması anlamına geliyor. Matın üzerinden çekilen köpek, oyuncağı ve hafif matı beraber kaldırabiliyor. 18-24 aylık bebeklerin başarısız olduğu bu deneyde, köpekler başarılı oluyor. 

Köpekler, taklit ve empati gibi diğer karmaşık bilişsel yeteneklerin yanı sıra belirli olayları hatırlamak veya kendi kokularını tanımak gibi öz farkındalığın diğer temel unsurlarını da gösteriyorlar. 

Kaynaklar: EL Pais, American Kennel Club

Kaynak: Web Özel