Çok kalabalıklar, kimse organize etmiyor... | İzdiham olmadan nasıl yürüyorlar?

Bir metro ya da tren istasyonunda ya da bir yaya geçidinde günün yoğun saatlerinde kalabalıkları göz önüne getirin. İki zıt yönde hareket eden bu kalabalıklar şaşırtıcı derecede birbirleriyle çarpışmazlar. İnsanlar düzenli bir şekilde hareket eder. 

Bu kalabalıkların birbirlerine çarpmadan hareket etmesi durumu aslında uzun zamandır biliniyor. Buna 'Kendiliğinden şerit oluşumu' deniyor. Bir kalabalığın içerisinde insanlar iki zıt yöne hareket ettiklerinde bilinçsizce her yöne doğru bir kaç şerit oluşturuyorlar. Oluşan bu yolların ortalama genişlikleri ise yaklaşık iki insan gövdesi kadar. Diğer insanlar da istemsizce bu şeritlere katılıyor ve gidecekleri yöne oluşan bu yolları kullanarak gidiyorlar. Karşı yönden gelen biri şeride girerse insanlar onu istemsizce karşı yönün yoluna itiyorlar. Böylece kimse organize etmemesine rağmen kalabalıklar birbirine çarpmadan ilerleyebiliyor.

'SOSYAL GÜÇ' MODELİ 

İsviçre'de bir üniversite olan ETH Zürih'in öğretim üyesi Dirk Helbing, 1991 yılında yaptığı bir çalışmada, iki grubun zıt yönlerde aktığında oluşan şeritleri açıklamak için bir matematiksel model geliştirmişti. Helbing'in 'sosyal güç' olarak adlandırılan modeli, yayaların amaçlanan yönünü ve ayrıca çarpışmaları önlemek için hareketlerini nasıl değiştirdiklerini açıklıyor.

İngiltere'deki Bath Üniversitesi'nde araştırmacı olan Karol Bacik de araştırmalarında Helbing'in geliştirdiği modelden yararlanarak kitlelerin çarpışmaması olayını açıklayacak çeşitli matematik formülleri üzerinde çalışıyorlar. Bacik yaptığı araştırmanın sonucunu şöyle açıklıyor:

"Bu hareketi tanımlamanın yeni bir yolu ise diferansiyel denklemler kullanmak. Yeni matematiksel yaklaşım, yalnızca nasıl şerit oluştuğunu açıklamamıza izin vermekle kalmadı, aynı zamanda deneysel olarak test ettiğimiz yeni hipotezler de üretti."

Karol Bacik, üniversiteden iş ortağı Tim Rogers ile buldukları matematiksel formüllerin işe yarayıp yaramadığını görmek için de bir deney yapmaya karar veriyor. Bir spor merkezinde bir grup gönüllü toplayan bilim insanları, bu kişilerden gerçek hayattaki yaya trafiğini canlandırmak için bir dizi görevleri yapmasını istiyorlar. Rogers, "Bu insanların hareketlerini takip etmek için onlara üzerlerine barkod baskılı iki farklı renkte (kırmızı ve mavi) şapkalar verdik. Hiçbir şekilde "Şerit oluşturun" diye bir öneride bulunmadık ancak yine de bunları kendiliğinden oluşturdular" demekte.

Araştırmacılar, deney sırasında kalabalığın hareketini yukarıdan kaydetti. Tim Rogers'a göre keşfettikleri şey şaşırtıcıydı. Rogers "Şeritler her zaman düz değildi. Bazı insanlar bir kapıya doğru gidiyorsa eğri olabilir veya örneğin sağa gitmeleri gerektiği söylendiğinde çizgiler eğilebilir. Ancak yayaların bu yapıları oluşturduklarına dair hiçbir fikirleri yoktur, sadece başka yöne gidenlerden kaçındıklarının farkındadırlar" ifadelerini kullanıyor.

Bacik ve Rogers'ın araştırmasına göre, kalabalığın oluşturduğu şeritler bir kısmı dar bir çıkışa doğru gidiyorsa parabolik, her iki çıkış da darsa elips şeklinde oluşuyor. Bath Üniversitesi araştırmacıların ortaya çıkardığı 'kalabalıkların oluşturduğu şeritlerin her zaman düz olmayabileceği' bulgusu şimdiye kadar bilinmiyordu.

İKİDEN FAZLA YÖNDEN GELENLER VARSA ÇARPIŞMA MEYDANA GELİYOR

Bath Üniversitesi'ndeki bilim insanları tarafından yapılan çalışma sadece iki yönlü seyahate odaklanıyor. Farklı araştırmalar, ikiden fazla akış olduğunda, yayalar ikiden fazla yöne gittiğinde sorunların ortaya çıkabileceğini keşfettiler. Helbing, "İki yaya akışı şaşırtıcı derecede verimli bir şekilde birbirinin içinden geçebilir. Ancak daha fazla yaya akışı kesiştiğinde, tipik olarak sabit hareket kalıpları olmaz" diye belirtiyor. İkiden fazla yön olduğunda insanlar nereye gittiklerini kontrol edemez ve bu durum izdihama yol açabilir. 

İki yönlü yaya akışında da kimi zaman izdihamlar oluşabiliyor ve bu istenmeyen sonuçlara neden oluyor. 2022'de Güney Kore'nin başkenti Seul'de Cadılar Bayramı'nı kutlayan 150'den fazla kişi dar bir sokakta oluşan izdiham nedeniyle hayatını kaybetti. Ya da 2015 yılında Suudi Arabistan'da hac görevini yerine getiren hacıların oluşturduğu iki hac grubu, Mekke yakınlarındaki Mina'da karşılaştı. Oluşan izdihamda 2 bin 400'den fazla kişi hayatını kaybetti. Bu olaylar bir kalabalığın içinde kendiliğinden şerit oluşumunun güvenli bir şekilde nasıl gerçekleştirileceğini anlamak için yapılan çalışmalara da konu oldu.

Kaynaklar: El Pais, Science News 

Kaynak: Haber Global TV