Güney Amerika'yı kıran ölümcül hastalık veremi fok balıkları mı getirdi?

1990'larda, Felipe Cárdenas-Arroyo, Kolombiya'nın başkenti Bogota yakınlarında, üzerinde küçük benekli delikler bulunan insan omurları (Omurgayı oluşturan 33-34 kemikten her biri) buldu. Bu delikler, nadir durumlarda akciğerlerden yayılarak göğüs kafesi ile omurganın bitişik kemiklerini enfekte edebilen tüberkülozun belirtisi gibi görünüyordu. Kolombiya Antropoloji ve Tarih Enstitüsü'nde antropolog olan Cárdenas-Arroyo, onları uzun zamandır veremin tarihi ile ilgilenen antropolog Jane Buikstra'ya gönderdi. Yaklaşık 20 yıl sonra 2018'de Buikstra, kemiklerle ilgili çok önemli bulguları fark etti.

Bu kemiklerin bulunmasından önce tüberküloz hastalığını kolonicilerin Amerika kıtasında getirdiği düşünülüyordu ancak Buikstra kemikleri inceleyerek veremin Avrupalılardan binlerce yıl önce kıtaya geldiğini fark etti. 

TÜBERKÜLOZUN KAYNAĞI FOKLAR

Amerika kıtasında yaşayan ilk insanların tüberkülozu Bering Boğazı'ndan (Okyanusla dolmadan önce o zamanlar kara parçası idi) Kuzey Amerika'ya ve ardından Güney Amerika'ya getirmiş olabileceğini düşündü.

Ancak bu teori de çöktü çünkü tüberküloz belirtileri olan en eski kemikler Peru ve Şili'de ve daha yeni olanlar ise Kuzey Amerika'da bulundu. Sonra 2014'te çarpıcı bir bulgu, tüm kuramları tepetaklak etti: Peru kıyılarındaki 1000 yıllık benekli kemiklerden elde edilen tüberküloz DNA'sı, fokları enfekte eden bir tüberküloz bakterisi soyu ile eşleşti. 

Tahminine göre; tüberküloza neden olan bakteriler, büyük ihtimalle yakınlarda yaşayan hayvanlara yayılmadan önce Afrika'daki insanlara bulaşmaya binlerce veya on binlerce yıl önce başladı. Afrika'da, tüberküloz bir şekilde okyanusu geçen foklara bulaştı. Güney Amerika'nın batı kıyısına ulaşan foklar, muhtemelen Güney Amerika'daki insanlar tarafından avlandı. Bu süreçte foklar tüberkülozu insanlara bulaştırdı.

Sadece foklarda görülen "Mycobacterium pinnipedii" cinsi tüberküloz virüsü, Güney Amerika'ya da başka bir hayvan veya tüccarlar aracılığı ile yayıldı. Oklahoma Üniversitesi'nden antropolog Tanvi Honap, Kolombiya'nın denizden uzak iç platolarında yaşayan Muisca halkında da bu virüsün görüldüğünü,  virüsün ticaret yolları ile bulaşmış olabileceğini belirtiyor. “Deniz memelileriyle doğrudan temasları olmazdı. Ama hepsinde Mycobacterium pinnipedii var ”diyor

TÜBERKÜLOZ VAKALARINDA ARTIŞ

Koronavirüs pandemisi sırasında verem vakaları da  dünyada tekrardan artış içine girdi. 2019'da dünya genelinde verem kaynaklı can kaybı sayısının 1.5 milyona yükseldi.

Türkiye'de ise Bakan Fahrettin koca, Ocak 2020 ile Mayıs 2021 dönemi arasında 13 binden fazla kişiye verem tanısı konduğunu açıkladı. Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol geçen aylarda haberglobal.com.tr'ye şu açıklamalarda bulunmuştu: Covid nedeniyle takip, kayıt, dirençli tüberküloz tespiti, bağışıklık sistemi baskılanmış hastaların yakın izlemi çok aksadığı için gecikmiş bir evrede başvuran hastalarla karşılaşıyoruz.

Padişah Abdülmecit'in hayatını kaybetmesine neden olan tüberkülozla ciddi mücadelenin ilk adımı Osmanlı'nın son döneminde atıldı.

📌1918 yılında Prof. Dr. Besim Ömer Paşa tarafından kurulan “Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti” Türkiye’deki veremle mücadelenin öncü kuruluşu kabul ediliyor.

📌1930 yılında çıkartılan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Türkiye Cumhuriyeti'nin verem savaş faaliyetleri konusundaki ilk kanuni adımı oldu.

📌Daha sonra, 1948'de vereme karşı BGC aşısının üretime başlandı ve yut genelinde dağıtıldı. 1949 yılında 368 sayılı Verem Savaşı Hakkındaki Kanun yayınlandı. 1950'li yıllara kadar veremle savaşmak için dispanserler ve sanatoryumlar açıldı.

📌Verem hastalığı Türkiye'de ancak 20'inci yüzyılın üçüncü çeyreğinde kontrol altına alınabildi. Günümüzde Türkiye'de 173 adet Verem Savaş Merkezi bulunmakta.

Kaynaklar: The Atlantic, Haberglobal.com.tr, T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü 

Kaynak: Web Özel