Türk alfabesinde olmayıp Ortak Türk Alfabesi önerisinde yer alan 5 harf

Ä veya ä çoğunlukla Kuzeybatı Avrupa dillerinde yayıngınlık gösteren bir harftir. Almanca, Lüksemburgca, Fince, İsveççe, Slovakça, Türkmence, Gagavuzca, Aymaraca ve Estoncada kullanılır ve bazılarında /æ/, bazılarında ise /ɛ/ sesini gösterir. Aynı ses Azerbaycan Türkçesi'nde Ə harafi ile, Norveççe, Danca, Faroece ve İzlanca'da Æ harfi ile gösterilir.Ñ harfi, Latin harfleri kullanan Türk lehçeleri arasında Tatarcada kullanılır. (Türkmencede Ň harfi ile, Uniform Türk Alfabesi’nde ise Ņ ile gösterilir.) Genizden çıkarılan N ve G karışımı bir sestir Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Orhun Yazıtları'nda rastlanan çift sesli damgalardan biri; bu sesi karşılar. Osmanlıca’daki üç noktalı Kaf-ı Nûnî (ڭ) harfinin karşılığıdır. Örneğin: İç Anadolu’da özellikle Sivas, Yozgat, Kayseri ile Akdeniz Bölgesi'nin Göller Yöresi'nde (Isparta, Burdur) ve Antalya'da "Saňa, Baňa, Deňiz" sözcükleri. Pek çok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sözcükler aslında Teñri ve Teñiz şeklinde okunur. Kiril alfabesini kullanan lehçelerde ise "ñ" yerine "ң" harfi kullanılır. Özbekçe, Azerbaycan Türkçesi, Kıbrıs Türkçesi ve Türkçede ses olarak yaşayan genizcil n sesi, bu lehçelerin yazı dilinde yoktur. Sadece Özbekçede "ng" şeklinde gösterilmektedir.Ww, Türk alfabesinde bulunmayan Latince kökenli bir harftir. İngilizcede ötümlü dudaksıl-artdamaksıl sürtünmesiz ünsüzü karşılar. Bu ses, dudaklar büzülerek söylenen V harfi gibidir (Davul, Avukat, Havlu, Kavun sözcüklerinde dudaklarımızın meyilli olduğu yuvarlaklık gibi). Fakat Lehçe, Türkmence, Almanca gibi birçok dilde V harfinin yerine kullanılır. W, internet sayesinde dünya çapında sıkça kullanılan harflerden biri hâline gelmiştir. Günlük hayattaki yaygın kullanımı üzerine Türk Dil Kurumu bu harfi "çift v" adıyla tanımlamıştır. Türkî alfabeler içerisinde Tatarcada ve Türkmencede kullanılır. Tatarcada tıpkı Arapçadaki gibi açık bir V harfidir. W harfi klasik V sesinden farklıdır. V harfinde dudak ile diş birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Tatarcadaki Yawaş (Yavaş) kelimesi. Uygur Türkçesindeki V harfine benzeyen bir sesi karşılamak için üç noktalı ۋ harfi kullanılır. Xx Türk alfabesinde kullanılmayan bir Roma harfidir. IPA'daki değeri [x] damağın arkasından gelen bir H sesidir. Türkçedeki ıxlamur (ıhlamur) sözcüğünün bu harfle yazılması doğru ses değerlerine örnek teşkil eder. Bazı dillerde normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. Yunanca, Lazca ve Azerbaycan Türkçesinde de tıpkı Arapçadaki Hı (خ) gibi bir art damak sesini çıkarmak için kullanılır. Kiril Alfabesindeki Х harfi ile aynı ses değerine sahiptir. X harfi Türk alfabeleri içerisinde Tatarcada, Salarcada ve Azerbaycan Türkçesinde kullanılır. Artdamaktan gelen bir H sesidir. Normal H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Azerbaycan Türkçesinin resmî harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Anadolu Türkçesinin halk ağzındaki ve Azerbaycan Türkçesindeki kullanımında çoğu zaman aynı kaynağa yakın olarak seslendirilen Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ).Qq, Türk alfabesinde bulunmayan bir harftir. Ancak Türkçede kû /cuː/ ismiyle bilinir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde ötümsüz küçükdilsil patlamalı ünsüzü gösterir. Türkî diller 2 kere Latinleşme aşamasından geçmiştir: 1926'da SSCB'nin kuruluş döneminde ve 1991'de SSCB'nin çöküş döneminde. Bu süreçte yapılan birçok Türkî alfabede çeşitli artdamak ve küçük dil seslerini temsil etmek için Q harfi kullanılmıştır. Azerbaycan Türkçesindeki bu harf /g/ (Türkçe gaz, gonca) sesini temsil etmektedir. Bazı Türkî dillerde de yine küçük dilden gelen /ɢ/ sesini temsilen kullanılmıştır. Ortak Türkî Alfabede de /q/ (Türkçe karşılığı yok, küçük dilden gelen bir ses) sesini temsil etmek için kullanılmıştır. Buna göre Tatarca, Kırım Tatarcası, Kazakça gibi bazı diller de bu kullanımı kabul etmiştir.

Türk alfabesinde olmayıp Ortak Türk Alfabesi önerisinde yer alan 5 harf

Kategoriler

Programlar

Kurumsal