Homeros'u o düzeltti! Tarihte ilk editör Efes'ten çıktı
Efesli Zenodotus, İskenderiye Kütüphanesi'nin ilk kütüphanecisiydi. Ayrıca kayıtlı tarihte alfabetik sırayı bir organizasyon yöntemi olarak kullanan ilk kişiydi. Son araştırmalar Zenodotus'un, Homeros destanları üzerinde düzeltmeler yapan ilk 'editör' olduğunu gösteriyor.
Yazılı, görsel, işitsel medya ile yayın sektörünün tümünde önemli bir işlevi olan editörlüğün ilk olarak Batı Anadolu'da başladığı ortaya çıktı. Son tarihi bulgular, Ptolemaios döneminde yaşamış bir dilbilgisi uzmanı ve edebiyat eleştirmeni olan Zenodotus'un, Homeros'un destansı eserleri Odysseia ve İlyada'nın ilk eleştirel editörü olduğunu ispatladı. Ortaya çıkan belgelere göre MÖ 284'te Ptolemaios Sarayı, Zenodotus'u İskenderiye Kütüphanesi'nin Birinci Müdürlüğüne terfi ettirdi. Zenodotus ayrıca kraliyet çocuklarının resmi öğretmeni olarak da atandı.
LİRİK ŞİİR ÜZERİNE ÇALIŞTI
Homeros şiirleri ve ilk Yunan lirik şairleri için kanonik metinler oluşturma görevi verilen Zenodotus, ünlü destan yazarı Hesiodos ve Anakreon'un metinleri üzerinde çalıştı.
Zenodotus'un okumalarının İlyada ve Odysseia üzerine yaptığı çalışmalar hakkında pek çok bilgi ortaya koyduğu belirtiliyor. Tarihsel verilere göre Zenodotus'u okumalarının 400'den fazlası korunmuş durumda. Ancak Hesiodos'un şiiri üzerine yaptığı çalışmalara dair çok az kanıt bulunuyor.
ELEŞTİRİNİN KURUCUSU
Zenodotus, Homeros'un revizyonları nedeniyle Homeros'un ilk "editörü" olarak tanımlanıyor. Araştırmalar Zenodotus'un metninin İskenderiyeliler tarafından bilinen en eski revize edilmiş metin olduğunu ortaya koyuyor. Modern akademisyenler, onun İskenderiye editörlerinin ilki olduğu konusunda hemfikir. Ancak "editör" kelimesinin anlamının tartışmalı olduğu belirtiliyor. Konu ile ilgili makale yazan akademisyenler, onun Homeros'un metin eleştirisinin kurucusu olduğunu belirtiyor.
ORGANİZASYON YÖNTEMİ
Antik bilim insanı ve kütüphanecinin, Homeros'un eserlerinden seçilen nadir ve sıra dışı kelimelerden oluşan bir sözlük yazdığı biliniyor. Alfabetik sıraya göre düzenlenen metnin, Zenodotus'u bir organizasyon yöntemi olarak alfabetik sırayı kullanan ilk kişi yaptığı belirtiliyor. İskenderiye Kütüphanesi'ndeki koleksiyonun çok erken bir dönemden itibaren yazarın adının ilk harfine göre alfabetik olarak düzenlenmiş olması nedeniyle, tarihçi Casson, koleksiyonu bu şekilde düzenleyen kişinin büyük ihtimalle Zenodotus olduğu sonucuna varıyor.
KÜTÜPHANE DÜZENİ
Zenodotus'un alfabetik sıralama sisteminde yalnızca kelimenin ilk harfi kullanılıyordu. Araştırmalara göre Milattan Sonra 2. yüzyıla kadar kelimenin geri kalan harflerine aynı alfabetik sıralama yöntemini uygulayan kimse çıkmamıştı. Zenodotus, akademik çalışmalarının ve alfabetik sıralamasının yanı sıra İskenderiye Kütüphanesi'ndeki materyallerin organizasyon sistemini de kurdu. Metinler, konularına (şiir, edebi veya bilimsel) ve alt sınıflandırmalarına göre farklı odalara yerleştirildi. Zenodotus daha sonra eserleri yazarlarının adının ilk harfine göre alfabetik olarak düzenledi.
DÖNÜM NOKTASI OLDU
Zenodotus'un kütüphanecilik sistemine yaptığı katkılar da araştırmada yer alıyor. Buna göre Zenodotus her tomarın sonuna küçük bir etiket iliştirirdi. Bu etiketler yazarların adlarının yanı sıra diğer kimlik işaretlerini de sağlardı. Birçok rulo birden fazla eser içeriyordu. Öte yandan, şiir derlemeleri gibi birçok eser tek bir başlıktan fazlasını hak ediyordu. Bu etiketler, parşömenlerin sınıflandırıldıkları alana kolayca geri gönderilmesine olanak tanıyordu. Ayrıca kütüphane kullanıcıları, içeriğini görüntülemek için her bir parşömeni açmak zorunda kalmıyordu. Bu, kütüphane tarihinde bir dönüm noktası olan meta verinin kaydedilen ilk kullanımıydı.
Kaynak: Web Özel