Gerilim had safhada! 1912 ve 1946 seçimlerinde neler yaşandı?
Türkiye'de çok partili sisteme geçişte birtakım sancılar yaşandı. Öncesinde de Osmanlı döneminde yapılan 1912 seçimleri tarihe "sopalı seçimler" olarak geçti. 1946 oylamaları da tarih kitaplarında "şaibeli seçim" ismiyle yer aldı.
Türkiye 14 Mayıs'ta yapılacak genel seçimlere gün sayıyor. Ancak Türkiye'de demokratik hayata geçiş pek de kolay olmadı. Bu süreçte yaşanan bazı aksaklıklar yakın tarihte önemli bir yer tutuyor. 1912'deki oylamalar "sopalı seçimler" ve çok partili yaşama adım atılan 1946 oylamaları da "şaibeli seçim" olarak hafızalara kazındı.
Türkiye’de 1946 seçimleri çok partili yaşama geçiş nedeniyle milat kabul edilse de parlamento tarihinin kökleri 1877'ye kadar uzanıyor. Bu tarihte yapılan iki dereceli seçimler sonucunda 115 üyeden oluşan Meclis-i Mebusan kuruldu, 1908'de ilan edilen 2. Meşrutiyet'in ardından parlamento geleneği kökleşti.
EDİRNE MEBUS ADAYI RIZA TEVFİK DÖVÜLDÜ
Ancak Türk siyaset tarihi açısından en kötü şöhrete sahip oylamalar ise Osmanlı döneminde yapılan 1912 seçimleri ile Cumhuriyet döneminde çok partili yaşama adım atılan 1946 seçimleri olarak kayda geçti. İlki "sopalı seçimler" ikincisi ise "şaibeli seçim" olarak hafızalara kazınırken, demokrasi özlemleri de her iki seçimde sekteye uğradı.
1912'deki halk oylaması Türk parlamento tarihinin ilk erken genel seçimi olarak kabul ediliyor. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kemal Arı, "sopalı seçimlere" ilişkin değerlendirmesinde şu ifadelere yer verdi:
"1908'de 2. Meşrutiyet ilan edilip, yeni Anayasa kabul edildikten sonra İttihat Terakki ve Hürriyet İtilaf Fırkası arasında ciddi gerginlikler yaşanmaya başladı. İttihat Terakki'nin 1908'den itibaren radikal ve sert uygulamaları söz konusuydu. Öyle baskı kurdular ki, 1912 seçimleri tarihe sopalı seçimler olarak geçti."
1912 seçimlerinin Türk parlamento tarihinin ilk erken genel seçimi olduğunu sözlerine ekleyen Prof. Dr. Arı, "Hem iktidar hem de muhalefet kampanya sürecini büyük bir sertlikte yürüttü" dedi. Arı, kolluk güçlerinin ise seçmen kitleleri üzerinde baskı, yıldırma, caydırma faaliyetleri uyguladığının ve hatta şiddete varan eylemlerde bulunduğunun altını çizdi. Seçimlerden önce Hürriyet ve İtilaf Edirne Mebus Adayı Rıza Tevfik’in dövüldüğünü aktaran Prof. Dr. Arı, "1912 seçimleri, devrin muhalifleri tarafından 'dayaklı' veya 'sopalı' seçim olarak isimlendirildi. İttihat ve Terakki'nin ezici bir çoğunlukla kazandığı seçimler adil, eşit ve güvenilir bir zeminde yapılmadı" diye konuştu.
Cumhuriyet döneminde 1930 seçimleri öncesi yaşanan gergin atmosfer nedeniyle kan aktığını da anlatan Prof. Dr. Arı, şu bilgileri paylaştı:
"1929'da patlak veren global ekonomik buhran Türkiye'yi de derinden etkilemişti. Tahıl borsasının çökmesi sonucu yüzde 80'i tarımla uğraşan halk yoksullaşırken, muhalif tepkiler artmıştı. Atatürk'ün talimatıyla Fethi Okyar tarafından kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın (SCF) İzmir'deki mitinginde yaşanan arbede sırasında kan akmıştı. Bir seçmenin çocuğu arbedeyi bastırmaya çalışan jandarma kurşunuyla ölürken, yaşanan hadise bardağı taşıran son damla oldu. Rejimin tehlikeye gireceği ve yeterli şartların oluşmadığı düşüncesiyle SCF feshedildi."
1946 SEÇİMLERİ: AÇIK OY, GİZLİ TASNİF
Prof. Dr. Kemal Arı, Türk siyasi yaşamının kırılma tarihi olarak kabul edilen 1946 seçimlerindeki "açık oy, gizli tasnif" uygulamasının da demokrasi kültürüne ters düşen bir tablo olduğuna değindi. Arı sözlerini şöyle sürdürdü:
"Demokrat Parti kurulmuştu. Çok partili yaşama adım atılan ilk seçimde insanlar kabinlere girip izole olmuş şekilde değil, kamu görevlilerinin gözü önünde oy atıyordu. Birçok sandıkta CHP'li kamu görevlilerinin müdahalesi olmuştu. Ancak hem 2. Dünya Savaşı sonrası oluşan ekonomik tablo, hem de seçimlerdeki şaibe 1950 oylamasında DP için can suyu olmuş, CHP ağır bir yenilgi almıştı. Tüm bu aksaklıklara rağmen Cumhuriyet tarihimizdeki seçimler başarılı ve sükunet içinde gerçekleşti."
Kaynak: Web Özel