Japonya'da kadınlar kendi soy isimlerini kullanamıyor! Türkiye'de ne olmuştu?
Dünyanın en gelişmiş ekonomileri arasında bulunan Japonya'da 1896 yılından kalma bir kanun tartışılıyor. Ülkede kadınların evlenmeden önceki soy isimlerini kullanmaları yasak. Neden böyle? Türkiye'de değişim için ne yapılmıştı?
Derleme: Haberglobal.com.tr
Dünyanın en gelişmiş ekonomileri arasında gösterilen Japonya 1896 yılından kalan bir kanunu tartışıyor. Japonya medeni kanununa göre evli çiftlerin farklı soy isimlerini taşımaları yasak. Ülkedeki kadınların yüzde 96’sı bu sebepten ötürü evlenmeden önceki soy isimlerini kullanamıyor.
Yıllar içerisinde çeşitli kadın dernekleri yasaya itiraz ederek yargı yoluna gitti fakat her seferinde olumsuz sonuç alındı.
2015 yılında yüksek mahkemenin verdiği karara göre yasa kadın-erkek eşitliğine aykırı değil çünkü kanunda kimin, kimin soy ismini alacağı konusunda kesin bir tanım yok. Yani yargıçlar ‘erkekler de isterse kadınların soy ismini alabilir’ gibi geleneklerle pek de örtüşmeyen bir yorumda bulunuyor.
YASA DEĞİŞİKLİĞİNE KARŞI OLAN BİR KADIN BAKAN
Japonya’da tartışmaların yeniden gündeme gelmesinin sebebi ise Kadınları Güçlendirme ve Cinsiyet Eşitliği Bakanı Tamayo Marukawa’nın da yasa değişikliğine karşı olması. Kendisi de iş yerinde evlenmeden önceki soy ismini resmi durumlarda ise eşinin soy ismini kullanan Marukawa ‘gelenekler’ çerçevesinde kanunu uygun bulduğunu söyledi.
BAŞBAKAN SEÇİMDEN SONRA UNUTTU
Bakan, “Benim bu konudaki rolüm insanların bu konuyu tartışabilecekleri bir alan yaratmak” açıklamasında bulundu. Shinzo Abe’den sonra gelen başbakan Yoshihide Suga geçen yıl yaptığı açıklamada ‘iki soy ismi’ kullanılmasına sıcak baktığını belirtmişti. Fakat Suga Başbakanlık koltuğuna oturduktan sonra konu hakkında sessizliğe gömüldü.
Ülkenin tanınmış gazetelerinden Ashai Shimbun, “Yetkililerin insan hakları konusunda farkındalığı yok, tarihi geçmiş iğrenç düşünceler içindeler” değerlendirmesinde bulundu.
Japonya Veliaht Prensi'nden kızının evliliğine onay
YABANCI İLE EVLENENLERE İZİN VAR
Birleşmiş Milletler geçmişte Japonya hükümetine yasayı gözden geçirme çağrısında bulunmuş ve yapılanın ‘ayrımcılık’ olduğunu vurgulamıştı. Yapılan bir kamuoyu yoklamasına göre Japonya toplumunun yüzde 70’i kadınların evlenmeden önceki soy isimlerini kullanabilmelerini istiyor. Yüzde 14’ü ise yasanın değişmesine karşı.
Öte yandan bir Japon, farklı ülkeden biri ile Japonya’da evleniyorsa iki soyadı taşımasına izin veriliyor.
29 yaşındaki Miki Haga evlendikten sonra kocasının kendi soy ismini değiştirmek istememesi nedeniyle soy adını değiştirmiş. Haga, “Soy adımı değiştirmek zorunda bırakılmam insan hakları ihlalidir. Kocam bu konuda bir şey yapmak zorunda kalmadı. Bu adil değil” diyor.
Japonya kadın erkek eşitsizliğinin en yüksek olduğu sanayileşmiş ülkelerden biri. Ülkedeki firmaların yüzde 4’ünde kadınlar yönetici pozisyonunda çalışırken Temsilciler Meclisi’nin sadece 4’ü kadın.
TÜRKİYE'DE DURUM NASIL DEĞİŞTİ?
30 Eylül 2015 tarihinden önce kadınlar sadece evlenmeden önceki soy isimlerini kullanmak istediklerini belirttiklerinde mahkemeler red kararı verebiliyordu. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun aldığı karar ile birlikte evli kadınların sadece kendi soy isimlerini kullanabilmelerinin önü açıldı.
Kararın son cümlesinde şu ifadelere yer verildi: Buna göre, AİHS (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) ve diğer uluslararası insan hakları antlaşmaları ile çatışan 4721 sayılı Kanun’un 187. maddesi karara esas alınmayarak, kızlık soyadının kullanılması talebi AİHS’nin 8. ve Anayasa’nın 17. maddesi kapsamında bir insan hakkı olarak kabul edilip cinsiyete dayalı olarak bir ayrıma tabi tutulmaksızın erkek ve kadın arasında eşit şekilde uygulanması gerektiğinden kızlık soyadını kullanmak istemek için haklı bir gerekçenin bulunmasına ihtiyaç bulunmadığının kabulü gerekmiştir.
Yani sadece evlenmeden önceki soy ismini evli kaldığı süre içerisinde kullanmak isteyen bir kadın Aile Mahkemesi’ne dava açmak zorunda. Eğer bir kadın hem kendi soy ismini hem de eşinin soy ismini kullanmak isterse nüfus müdürlüğüne dilekçe ile başvuruda bulunuyor.
JAPONYA'DA SOYADI KULLANILMASININ KISA TARİHİ
1603-1868: Çiftçilerin ve köylülerin soyadı kullanmasına izin verilmiyordu. Samurai ailelerine mensup kadınlar evlenseler dahi soy isimlerini taşıyordu./1870:Soylu olmayan halka da soy ismi kullanabilme hakkı tanındı/1875: Soy ismi kullanmak zorunlu olmaya başladı. (vergi toplamak için) 1876: Evli insanların farklı soy isimleri olabiliyordu. Kadınlar ailelerinden kalma soy isimlerini tutabiliyorlardı.1896: Kadınlar ve erkeklerin aynı soy ismini kullanabilmelerinin önü açıldı.1947: Kadın ve erkek aynı soy ismini almalı erkek de isterse kadınınkini alabilir. 1988: Üniversitedeki bir kadın araştırma görevlisi üniversitede kızlık soy ismini kullanabilmek için dava açtı. 1996 yılında bu isteği kabul edildi. 1996: Kadın ve erkeğin ayrı soy isimleri kullanabilmesi için bir yasa taslağı hazırlandı. 2001: Hükümet yetkililerine toplum tarafından bilinen soy isimlerini kullanmalarına izin verildi. 2002: Adalet Bakanlığı farklı soy isimleri kullanılabilmesi için bir kanun teklifi hazırladı fakat Liberal Demokratik Parti’den büyük bir tepki geldi. 2010: Benzer bir yasa teklifi hazırlığı itirazlar sonucu geri çekildi. 2015: Anayasa mahkemesi kimin soy isminin alınacağının belirtilmediği gerekçesiyle mevcut yasanın anayasaya karşı olmadığını ifade etti. 2018: 2018 yılında karısının soy ismini alan Aono Yoshihisa, iki soy ismini de kullanmak için mahkemeye dava açtı fakat talebi reddedildi.
Kaynaklar: The Guardian, Nippon, Vice, Bloomberg, Yargıtay