7 SORU 7 CEVAP | İran nükleer silah üretmeye ne kadar yakın?

Eski Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump bundan 3 yıl önce İran ile imzalanan nükleer anlaşmadan çekildiklerini açıklamıştı. O günden bugüne İran, uranyum stokunu önemli oranda artırdı ve artık nükleer bombaya ulaşma ihtimali daha yakın görünüyor.

Trump yönetimi nükleer anlaşmadan çekildikten sonra İran’a olan yaptırımları tekrar devreye soktu. Joe Biden yönetimi ise İran’ın nükleer bombaya ne kadar yaklaştığının farkında. Bu nedenle İran’ı yaptırımların kaldırılması karşılığında tekrar 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmaya çekmeye çalışıyor.

Peki İran, anlaşmanın iptalinden bu yana nükleer bomba yapımına ne kadar yakın? Anlaşma olmazsa ne olacak? 7 soruda İran'ın nükleer programında merak edilenleri derledik.

1- İRAN NÜKLEER BOMBA YAPIMINA NE KADAR YAKIN? 

İran silah yapımında kullanılan ağır metali yüzde doksan seviyesine kadar saflaştırarak bomba inşa etmek için yeterince uranyum biriktirdi. Şu anda İran'da stoklayabileceği seviyenin yüzde 60'ı kadar uranyum bulunuyor. Uluslararası Atom Ajansı (IAEA) Tahran’ın 3 bin kilogram seviyesinde zenginleştirilmiş uranyum biriktirdiğini aktardı. Bu nükleer anlaşmada izin verilen seviyenin on katı.

2- ZENGİNLEŞTİRME NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ?

Atomik fisyonu indüklemek (Fisyon sırasında atom çekirdeği iki atom çekirdeğine dönüşür. Sonucunda enerji açığa çıkar. İndüklemek bu enerjiyi açığa çıkarmak için kullanılan bir yöntemdir) için gerekli malzemeyi elde etmek bomba yapımındaki en zor adım. Ülkelerin bunun için endüstriyel bir altyapı oluşturmaları gerekiyor. IAEA, enerjinin silahlara yönlendirilmediğinden emin olmak için sürekli olarak uranyum miktarını takip ediyor.

3- 2015 YILINDAKİ NÜKLEER ANLAŞMA İRAN’I YAVAŞLATTI MI?

Anlaşma, İran bir gün sözleşmeden çekilse bile silahlanması için bir yıl gerekeceği düşünülerek yazıldı. İran anlaşmayla birlikte zenginleştirilmiş uranyumun yüzde 97’sini kaybetti. Tahran anlaşmadan önce bir düzineden fazla nükleer bomba yapma kapasitesine sahipti.

4- İRAN ANLAŞMANIN KENDİ PAYINA DÜŞEN KISMINI NEDEN BOZDU?

İran Devlet Başkanı Hasan Ruhani, Trump yönetimi anlaşmadan çekilip İran’a yaptırımları tekrar uyguladıktan sonra 1 yıl kadar bekledi. Ardından anlaşmada yer alan hükümleri yok sayarak nükleer programa devam edilmesi emrini verdi. Bu süreçte İran atomik kapasitesini istikrarlı bir şekilde artırabileceğini gösterdi.

5- ANLAŞMA TEKRAR UYGULANABİLİR Mİ? 

Biden yönetimi seçim kampanyasındaki vaatlerinde seçmenlerine İran’ın nükleer anlaşmaya dönmesi dahilinde Tahran’a uygulanan yaptırımları kaldıracağını açıklamıştı. Ancak Ruhani ise önce yaptırımların kaldırılması gerektiğini ifade etmişti. Diplomatlar anlaşmaya dönülmesi için 2 aydır yoğun çabalarını sürdürüyorlar. İran’da haziran ayında gerçekleşecek. Seçim öncesi anlaşmaya dönülmesi için taraflar arasındaki diplomasi trafiğinde artış sürüyor.

6- ANLAŞMA SONRASI NELER OLUR?

İran’ın uranyum stoklarını önemli ölçüde azaltması ve zenginleştirme teknolojisini kenara bırakması gerekecek. IAEA yetkilileri stokları denetlemek için tam erişim iznine sahip olacak. Tahran ABD yaptırımlarından kurtulacak. Anlaşmadaki bazı sınırlamalar 2025 yılında sona erecek. Bölgesel güvenlik ve İran’ın balistik füze yapımını engellemek adına görüşmelerin başlayacağı öngörülüyor.  

7- ANLAŞMA OLMAZSA NE OLUR?

2015 yılında anlaşma imzalandıktan sonra dönemin ABD Başkanı Barrack Obama, alternatiflerin küresel ekonomide anlaşmazlıklara ve askeri çatışmalara neden olabileceğini söylemişti. Anlaşma olmadan geçen 3 yılda, İran ve ABD’nin müttefikleri olumsuz anlamda etkilendi. Ayrıca İran’ın sorumlu olduğu kilit su yollarındaki çatışmalar, tüm Orta Doğu’yu kasıp kavurdu.

merthan.sumbelli@haberglobal.com.tr

Bu derlemedeki bilgilerin önemli bir bölümü Bloomberg'te yayınlanan Jonathan Tirone imzalı "Without a Nuclear Deal, How Close Is Iran to a Bomb? (Nükleer anlaşma olmadan İran nükleer bomba üretmeye ne kadar yakın?)" isimli makaleden alınmıştır. 

Kaynak: Web Özel