Yeni START için kritik dönemeç... | ABD ile Rusya nükleer silah kontrolüne devam edecek mi?

Dünya haftalardır Rusya'nın Ukrayna savaşında nükleer silah kullanıp kullanmama ihtimalini tartışıyor. Tam endişeler azaldı derken gelen bir haber gerilimi biraz daha arttırdı. ABD ile Rusya arasındaki son nükleer silah kontrolü anlaşmasının görüşmelerinin ertelenmesi, halihazırda diken üstünde olan uluslararası toplumu biraz daha endişelendirdi.

Yeni START adlı anlaşma iki tarafın nükleer silahlarını sınırlandırmasını sağlıyor. Anlaşmanın yenilenmesine ilişkin görüşmeler daha önce pandemi yüzünden ertelenmişti; bu sefer de ABD-Rusya ilişkilerinin iyice gerilmesinden ötürü görüşmeler gerçekleştirilemedi.

ERTELEYEN RUSYA OLDU

ABD ile Rusya'nın stratejik nükleer savaş başlığı, kara ve denizaltı füzeleri ile bombardıman uçağı konuşlandırmasını sınırlandıran Yeni START anlaşmasının yenilenmesi için tarafların bu hafta Kahire'de görüşmesi planlanıyordu. Fakat görüşmelerin Rusya tarafından ertelendiği açıklandı.

İki ülke de hatırı sayılır büyüklükte ve yıkıcı olabilecek nükleer silaha sahip. O nedenle, Soğuk Savaş döneminin sonunda 31 Temmuz 1991'de imzalanan ve 5 Aralık 1994'te yürürlüğe giren 1. START ve 2011'de imzalan Yeni START ile ABD ve Rusya arasında yaşanabilme ihtimali bulunan nükleer çatışma riskinin iyice düşürülebilmesi için adımlar atılmıştı.

İki ülkenin sahip olabileceği stratejik silah sayısının sınırlandırılmasını sağlayan anlaşma, bu yönde başlatılan girişimler arasında bugüne kadar varlığını sürdürmeyi başarabilen son anlaşma.

Yeni START kapsamında, Rusya ve ABD konuşlandırdıkları nükleer başlık ve kıtalararası balistik füze gibi silahların sayısını eşitleyerek, bu konuda alınan katı kuralları hayata geçireceklerini ve söz konusu silahlar hakkında birbirlerine karşı şeffaf olacaklarını beyan ediyorlar. Bu sayede iki taraf da birbirinin stratejik nükleer güçleri hakkında sağlam bir fikir sahibi olabiliyor.

Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Antlaşması (INF) ile Yeni START, nükleer silah kontrolü konusunda uygulanan en önemli iki anlaşmaydı ancak Rusya'nın anlaşmanın hükümlerine aykırı hareket etmesi üzerine INF, 2019'da geçersiz kaldı. O nedenle Yeni START, iki ülke arasında nükleer silah kontrolünü gerçekleştirebilecek son denetim mekanizması olarak görülüyor.

KAHİRE NEDEN ÖNEMLİYDİ?

Anlaşmanın süresi Şubat 2021'de sona eriyordu ve iki ülke de uzatılması konusundaki koşullar hakkında net bir anlaşmaya varamadı. Covid-19 da detaylı görüşmeler gerçekleştirilmesini mümkün kılmadı.

Bir başka deyişle, dünyanın en büyük iki nükleer gücü arasındaki son düzenleme de yürürlükten kalkmak üzereydi. Ancak son anda atılan bazı adımlar sayesinde taraflar Yeni START'ın 2026'ya kadar uzatılması konusunda, yani anlaşmanın ölmemesi için bir “yaşatma paketi” üzerinde mutabakata vardı.

Mutabakat önemli zira silah tipleri gibi anlaşmada yer alacak bazı hükümler hakkında hala cevaplanmamış sorular mevcut. Bu nedenle 29 Kasım-6 Aralık günlerinde Kahire'de yapılması planlanan görüşmeler, varılan mutabakatın sürdürülebilmesi açısından büyük önem taşıyordu.

NEDENİ AÇIKLANMADI

ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan kısa süre önce yapılan açıklamada, Rusya'nın Kahire'deki görüşmeleri ertelediği belirtildi.

Açıklamada, konuya ilişkin başka bilgi paylaşılmadı ancak denetimlerin devam ettirilmesinin, bir istikrar unsuru konumundaki anlaşmanın sürdürülmesi açısından öncelik teşkil ettiği ve Washington'un en yakın tarihte yeni bir görüşme düzenlenmesi için hazır olduğu vurgulandı.

Rusya Dışişleri ise, sorulması üzerine sadece görüşmelerin ertelendiğini belirtirken iki taraf da görüşmelerin neden ertelendiğine dair bir açıklama yapmamış oldu.

'SORUNLAR BİR GÜNDE DOĞMADI'

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Ryabkov geçtiğimiz günlerde yaptığı bir değerlendirmede, “Bu, iki gün önce başlayan bir sorun değil ve sorunun birkaç gün içinde çözülmesi de pek mümkün değil” demişti.

Rusya, Washington yönetiminin Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya'ya seyahat yaptırımları başlatmasının ardından anlaşmada yer alan denetimler konusundaki işbirliğini Ağustos'ta sonlandırmıştı.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali sonrası ABD-Rusya ilişkileri Soğuk Savaş döneminden bu yana en gergin dönemine girdi. Yeni START görüşmelerinin iptal edilmemesi, yani sadece ertelenmesi en nihayetinde bu toplantının düzenleneceği anlamına geliyor. Bu da iki tarafın en azından diyaloğu sürdürmek istediği yönünde sinyaller verdiği şeklinde yorumlanıyor.

*Avrupa Birliği, Reuters, BBC, The New York Times, NATO

Kaynak: Web Özel