Türkiye'nin arabuluculuğunda Rusya-Ukrayna gerilimi azalır mı?

Dünyanın gözü kulağı Karadeniz’deki Rusya-Ukrayna geriliminde. Akademik çalışmaları ile Türk dış politikasını ve özellikle Türkiye-Rusya ilişkilerini yakından takip eden Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emre Erşen ile konuştuk. Bir yandan NATO’nun diğer yandan Rusya’nın askeri yığınak yaptığı Ukrayna sınırında sıcak çatışma olur mu? Rusya gerçekten savaş mı istiyor? Türkiye’nin arabuluculuğu gidişatı nasıl etkiler? Prof. Dr. Erşen Haberglobal.com.tr’ye özel açıklamalarda bulundu.

2014’ten beri Kırım’da ve bugün Donbass’ta yaşanan gerilimi göz önünde bulundurursak, Rusya ve Ukrayna arasında bir sıcak savaş ihtimali var mı?

Bu krizin Ukrayna ve Rusya arasında bir sıcak çatışmaya dönüşme ihtimalini çok yüksek görmüyorum. Rusya’nın Donbass’ı ya da Ukrayna’nın herhangi bir toprağını ilhak etmeye ihtiyacı yok. Burası zaten siyasi ve ekonomik olarak Rusya’ya bağımlı durumda. Rusya 2014’te Kırım’da yaptığı gibi bu bölgeyi doğrudan kendisine bağlarsa uluslararası kamuoyunda kendini zor durumda bırakır. Burada amaç bir çatışma çıkarmaktan ziyade kontrollü bir tırmandırma siyaseti izlemek.

Hem Rusya hem NATO Ukrayna sınırına askeri yığınak yapıyor. Bu askeri hareketlilik bir noktada infilak eder mi?

Rusya ve NATO’nun sadece Ukrayna üzerinden böyle bir çatışmaya girmesi büyük bir yıkım olur, iki taraf da bunu biliyor. Siyasi amacın öne çıktığını Biden’ın Putin’e randevu vermesinden anlıyoruz. Biden iktidara geldikten sonraki ikinci görüşme olacak. Birinci görüşme de Rusya’nın Ukrayna’daki hareketliliği üzerine gerçekleşmişti.

Aslında Rusya Ukrayna’daki çatışmayı kullanarak Biden yönetimini masaya oturtuyor. Ukrayna, bugünkü Amerika-Rusya ilişkilerinde sadece bir “başlık”. Bu görüşmede sadece Ukrayna’yı konuşacaklarını düşünmüyorum; Suriye, İran, Afganistan gibi pek çok bölgesel mesele var. Uzun zamandır kesintiye uğrayan nükleer silahlanma konusu ve Rusya’ya 2014’ten beri uygulanan yaptırımlar var. Biden’la telekonferans Putin yönetimine Amerika tarafından yeniden tanınma ve masaya oturma fırsatı tanıdı. Bu açıdan başarılı bir strateji.

Rusya, Donbass’ı ilhak etme planı olmadığını söylerken, Ukrayna ve Amerikan İstihbaratı Rusya’nın kış aylarında yapılacak bir savaşa hazırlandığını iddia ediyor. Rusya gerçekten savaş mı istiyor yoksa Zelensky NATO’yu yanında tutmak için gerekçe mi yaratıyor?

İkisi de. İki taraftan yapılan yorumlar birbiriyle çelişiyor gibi görünse de beraber doğruluk payı var.

Rusya’nın “duruma göre işgal” planı olabilir mi?

Şu anda hayır. İşgal ancak, askeri çatışma riskinin bir anda tamamen kontrolden çıkması üzerine olabilir. Rusya’nın amacı Donbass’ı ele geçirmek olsaydı, bunu zaten yapabilirdi ama bugüne kadar yapmadı. Bunu koz şeklinde kullanmak ve Ukrayna’nın iç siyasetine müdahale edip NATO’ya karşı bir kart olarak kullanmak Rusya için çok daha avantajlı. Biden’la yapılacak görüşme sonrası çatışmaların azaltıldığını göreceğiz.  

Ukrayna’nın Türkiye’den satın aldığı TB2 Bayraktar SİHA’ları Karadeniz’deki durumu nasıl yönlendirir?

Bunun Ukrayna’ya da stratejik üstünlük sağlayabileceği söyleniyor ama Rusya’nın gücü düşünüldüğünde, Ukrayna SİHA bile kullansa, Rus ordusuna karşı çok büyük bir avantaj sağlamaz. Rusya’da, Ukrayna’nın SİHA’lardan cesaret alarak Donbass’ta bir hareketa girişme riskinden bahsediliyor. Rusya “Acaba Ukrayna Donbass’a saldırı düşünüyor mu?” gibi bir intibaya kapılmış durumda. Son askeri yığınak Rusya için adeta bir gövde gösterisi.

Ukrayna’nın satın aldığı SİHA’lar Türkiye-Rusya ilişkilerini nasıl etkiler?

Türkiye bunu ticari bir anlaşma olarak görüyor. Putin Cumhurbaşkanı Erdoğan ile yaptığı son görüşmede “SİHA’ların Minsk Anlaşması’na aykırı olduğunu” dile getirmiş. Türkiye, hem Ukrayna’yla hem Rusya’yla yakın ilişkiye sahip nadir aktörlerden biri. SİHA meselesi Türkiye’nin bu pozisyonunu negatif etkileyecek bir duruma dönüşebilir. Askeri çatışma durumunda SİHA’lar Rus kuvvetlerine karşı kullanılıp zayiat verdirilirse, Rusya’nın Türkiye’ye ciddi tepki vereceğini düşünüyorum.

İş fiiliyata gelirse NATO yine Ukrayna’nın yanında saf tutar mı?

NATO istediği kadar Ukrayna’ya destek versin, Ukrayna bir NATO üyesi değil. İş askeri çatışmaya geldiğinde NATO’nun Ukrayna konusunda bir mutabakatı yok. Türkiye de bir NATO-Rusya çatışmasının tarafı olmak istemeyecektir. Hem NATO hem Rusya çok dikkatli davranacaktır. Dünya siyaseti koşullarına baktığımızda bu çatışmayı kaldırabilecek durumda değiliz.

NATO’nun sınırlarını genişletmeyeceğine dair istenilen hukuki güvence verilmezse Putin adımlarını sertleştirir mi?

Daha önce Kırım’ı ilhak etti ama öyle bir aşamaya gelene kadar adım adım NATO’nun ne yapacağına bakacaktır. Burada Rusya’yı haksız görmemek lazım, daha önce -yazılı olmayan- hukuki garantiler verildi. Rusya buna itimat ederek NATO ile bir ilişki geliştirdi. Ama sonra NATO birer birer verdiği taahhütleri çiğnemeye başladı. Ruslar kendilerini aldatılmış hissediyorlar. Ukrayna gibi fiili bir durumda Rusya’nın eli daha güçlü olduğu için daha önce verilen taahhütü resmiyete dökmek için fırsat kollamış olabilirler.

Türkiye’nin arabuluculuğuna Ukrayna sıcak bakarken Rusya neden geride duruyor?

Rusya bugüne kadar, Ukrayna sorunuyla ilgili Türkiye gibi tali aktörlerden ziyade Fransa, Almanya gibi Avrupa siyasetinde etkisi olan aktörleri ve ABD’yi muhatap haline getirmeye çalışıyor. Rusya Türkiye’ye çok önemli bir rol atfetmeyecektir. Zaten SİHA konusunda Rusya’nın belli bir tepkisi mevcut. Rusya’nın Türkiye’yi ne kadar tarafsız göreceğine dair soru işaretleri var. Türkiye iyi niyetli bir arabuluculuk pozisyonu öneriyor. Çünkü Karadeniz’de çıkacak çatışma hiçbir şekilde Türkiye’nin işine gelmez.

ABD’nin Dedeağaç’ı askeri üsse çevirmesi, Ukrayna-Rusya-NATO üçgeni ve Suriye ile Kuzey Irak’taki terörle mücadele operasyonlarını göz önünde bulundurursak Türkiye nasıl bir haritanın içinde?

Türkiye Montrö imzalandığından beri Batı ve Rusya arasındaki hassas dengeleri göz etmeye çok dikkat etmiş bir ülke. Bunun değişmesi için herhangi bir neden göremiyorum.

Rusya Türkiye’nin bugün sadece Karadeniz’de değil, Suriye, Libya, Afganistan gibi önem verdiği pek çok dış politika meselelerinde başat aktörlerden biri. Önemli olan bu dengeyi korumak, Rusya’yla bu kadar özel ilişkiye sahip başka bir NATO ülkesi yok. Türkiye Rusya ile çok boyutlu ilişkisini sürdürmek zorunda.  

Kaynak: Web Özel