İstanbul'daki Ukrayna Rusya barış müzakerelerinin perde arkası: 15 yıl ara iddiası

Gazeteci Simon Schuster, Ukrayna liderini anlatan “The Showman” adlı kitabında, Nisan 2022'nin ortalarında Ukrayna ve Rusya heyetlerinin Volodimir Zelenski ile mevkidaşı Vladimir Putin arasında bir toplantı düzenlemeye çalıştığını anlatıyor.

Rus medyasında çıkan haberlere göre, Rus ve Ukraynalı müzakereciler, 2022 baharında, çatışmayı çıkmazdan çıkarmanın tek yolunun Rusya ve Ukrayna Cumhurbaşkanları Putin ve Zelenski arasında kişisel bir toplantı düzenlemek olduğu konusunda anlaştı.

Kitaba göre, Kiev, Ukraynalı yetkililerin Moskova'nın koşullarını kabul etmesi konusunda ısrar eden Batı'nın baskısı altındaydı.

Özel askerî operasyonun başlamasından sonra barış görüşmelerinin ilk turu, çatışmaların beşinci gününde 28 Şubat'ta Belarus'ta düzenlendi. Ukrayna tarafının asıl hedefi Ruslarla temas kurmaktı. Ukrayna heyetinin başkanı ve Verhovna Rada'daki (Parlamento) Halkın Hizmetkârı grubunun lideri David Arahamya'ya göre, bu başarıldıktan sonra Kiev, diplomatlar, avukatlar ve subaylardan oluşan daha profesyonel bir ekip oluşturmaya başladı. Müzakerelerin koşulları Kiev'in “kalıcı tarafsızlığı” fikrine dayanıyordu.

Garantör ülkeler

Ukrayna, Rusya'nın ve aralarında ABD, İngiltere, Çin, Fransa, Almanya, İsrail ve başka bazı devletlerin de bulunduğu garantör ülkelerin güvenlik garantileri karşılığında NATO'ya ve başka askerî ittifaklara katılma planlarından vazgeçmeye hazırdı. 

Bu, ülkenin Avrupa-Atlantik rotasını belirleyen Ukrayna Anayasasında fiilî bir değişiklik anlamına gelecekti. Anayasada özellikle 102’nci maddede "Ukrayna Cumhurbaşkanı, Ukrayna'nın Avrupa Birliği ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütüne tam üyeliğini kazanmaya yönelik stratejik rotasının uygulanmasının garantörüdür" ifadesi yer alıyor. 

Kiev, tekliflerini 29 Mart 2022’de İstanbul'da düzenlenen toplantıda masaya getirdi. Kırım sorununun çözümüne 15 yıl ara verilmesi teklif edildi. Bu süre zarfında güç kullanmama sözü veren tarafların barışçıl bir çözüm bulmaları gerekiyordu. Ukrayna'nın güneydoğusundaki Rusya tarafından kontrol edilen bölgelerin statüsü sorunu "savaşan tarafların liderlerinin takdirinde" kaldı.

Amerikalı gazeteci “Rus müzakereciler çıkmazdan kurtulmanın tek yolunun iki lideri aynı odaya almak olduğu konusunda hemfikir görünüyordu. Schuster, gökyüzünü işaret ederek, sık sık yalnızca "patron"un Kırım, Donbas ve diğer toprak anlaşmazlıkları hakkında karar verme hakkına sahip olduğunu yazıyor.

Schuster’e göre, “Zelenski Batılı ortaklarının baskısıyla karşı karşıya kaldı. Onlar Kiev'in ek tavizler vermesini talep etti. Hepsi barış görüşmelerine devam edilmesi ve Zelenski'nin müzakere havasında tutulması gerektiğini anladı." 

Buça olayları

Zelenski’nin dış ilişkiler danışmanı Andrei Sibiga'nın Schuster’e söylediği üzere Batılı ortakların tavsiyesi, Rusya'nın şartlarının kabul edilmesi yönündeydi. Ancak İstanbul'daki müzakereler Buça kentinde yaşanan olaylardan etkilendi.

Schuster’e göre, Arahamya, "Buça'da yaşananlardan sonra, Dünya bunun farkına vardığında, doğal arzumuz müzakere masasını terk etmekti” dedi.

Ukrayna Cumhurbaşkanının ekibinin bir kısmı, barış sürecini askıya almasını ve Putin ile görüşmeyi reddetmesini talep etti. Zelenski, müzakereleri kesmeyi reddetti ve uzlaşma olarak bazı alanlardaki temasları azaltmayı kabul etti. Yasal, diplomatik ve askerî kanallardan geçtiler. Zelenski ilk ikisini duraklattı, üçüncüyü ise iptal etti. Ancak birkaç gün sonra Arahamya ile Rus temsilciler arasındaki temaslar video bağlantısıyla yeniden başladı.

Temaslar İstanbul Tebliğine dayanıyordu. Schuster, belgenin “Nazilerden arındırma” ve “askerden arındırma” gibi kavramları içermediğini ve "Rus müzakerecilerin belgenin kendi versiyonlarında bu terimleri kullanmakta ısrar etmediklerini" savunuyor.

Arahamya, nisan ayı ortalarında, Schuster’e iki hafta içinde iki lider arasında bir toplantı gündemi üzerinde anlaşmayı planladıklarını söyledi. Ancak 17 Mayıs'ta Moskova ve Kiev temsilcileri müzakerelerin fiilen durdurulduğunu duyurdu.

Nisan 2022’de, İstanbul’daki müzakerelerde varılan anlaşmalar, dönemin İngiliz Başbakanı Boris Johnson’un Kiev’e düzenlediği sürpriz ziyaretin ardından Ukrayna tarafından durduruldu. 

Ukrayna masadan kalktı. Eylül 2022'ye gelindiğinde Kiev ve Moskova arasında çalışan tek kanal, esir değişiminin tartışıldığı kanal olarak kaldı.